Estrogeny takie jak estradiol oraz androgeny, w tym testosteron, odgrywają kluczową rolę w regulacji nastroju, energii, a także funkcji poznawczych i rozwoju zaburzeń natury psychicznej. Ich niedobory lub nadmiary prowadzić mogą do problemów w sferze psychicznej, takich jak depresja, lękliwość i obniżenie jakości życia.
Niniejszy artykuł omawia zależności pomiędzy gospodarką hormonalną z uwzględnieniem m.in. estrogenów, androgenów i prolaktyny a występowaniem oraz nasileniem stanów depresyjnych, zaburzeń nastroju czy lęku. Porusza również kwestię terapii zaburzeń natury psychicznej o podłożu endokrynologicznym.
Rola estradiolu w funkcjonowaniu mózgu i zdrowiu psychicznym
Estrogeny pełnią istotną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu mózgu. Estradiol, będący główną formą estrogenu w organizmie, wpływa m.in. na procesy neurogenezy, plastyczność synaps oraz wydzielanie neuroprzekaźników. Jego niedobór wiąże się ze zwiększonym ryzykiem zaburzeń nastroju, depresji, a nawet chorób o podłożu neurodegeneracyjnym.
Wpływ estradiolu na funkcje poznawcze
Estradiol moduluje szereg procesów w mózgu mających znaczenie dla prawidłowych funkcji poznawczych, takich jak pamięć, uwaga czy funkcje wykonawcze. Pobudza neurogenezę w hipokampie, wpływa na plastyczność synaptyczną, reguluje wydzielanie neuroprzekaźników np. acetylocholiny.
Niska dawka estradiolu poprawia funkcje poznawcze u kobiet po menopauzie. Natomiast w okresie reprodukcyjnym zmiany jego poziomów wpływają m.in. na wahania nastroju w trakcie cyklu miesiączkowego.
Niedobór estrogenów a choroby neurodegeneracyjne
Spadek poziomu estrogenów po menopauzie może zwiększać podatność na choroby neurodegeneracyjne takie jak choroba Alzheimera. Są one związane z postępującą degradacją neuronów prowadzącą m.in. do zaniku funkcji poznawczych. Badania wskazują, że estrogeny mogą spowalniać te procesy m.in. poprzez działanie antyoksydacyjne czy redukcję stanów zapalnych.
Rola estradiolu w depresji i zaburzeniach nastroju
Zarówno niedobory jak i nadmiary estradiolu mogą predysponować do stanów depresyjnych i zaburzeń nastroju. Niska ekspresja receptorów estrogenowych wiązała się z nasileniem objawów depresji, lęku i zaburzeń snu u kobiet w okresie menopauzalnym.
Znaczenie w regulacji tych procesów ma odpowiednie stężenie estradiolu. Jego zbyt wysoki lub niski poziom wiąże się ze zmianami aktywności układów: nagrody, stresu, snu i czuwania – stanowiącymi substrat zaburzeń nastroju i depresji.
Testosteron i samopoczucie psychiczne
Męski hormon płciowy – testosteron – pełni ważną rolę w utrzymaniu prawidłowego nastroju i odporności na stres. Jego niedobory wiążą się ze zwiększonym ryzykiem depresji, zwłaszcza u starszych mężczyzn.
Związek między poziomem testosteronu a nastrojem
Istnieje wyraźna korelacja między stężeniem testosteronu a samopoczuciem i odpornością organizmu na stres. Potwierdzają to badania przeprowadzone na mężczyznach z niskim poziomem testosteronu. W tej grupie zdecydowanie częściej występowały objawy depresyjne, utrata energii życiowej i obniżenie nastroju.
Wskazuje to, że prawidłowy poziom testosteronu pomaga zachować dobry nastrój i odporny na przeciwności losu typ osobowości.
Testosteron a ryzyko depresji u mężczyzn
Spadek poziomu testosteronu predysponuje u mężczyzn do zaburzeń depresyjnych. Ryzyko rozwoju depresji jest szczególnie duże w wyniku nagłego i drastycznego deficytu tego hormonu tak jak ma to miejsce np. po kastracji.
Niepokojący jest fakt, że po 70 roku życia aż 30% mężczyzn cierpi z powodu niedoboru testosteronu. Tym samym u znacznego odsetka starszych mężczyzn występuje zwiększone ryzyko rozwoju objawów depresyjnych lub lękowych.
Testosteron a jakość życia
Uzupełnianie niedoborów testosteronu u mężczyzn z objawami hipogonadyzmu prowadzi nie tylko do poprawy funkcji seksualnych i witalności ale również znacząco poprawia nastrój, zdolność radzenia sobie ze stresem i stopień satysfakcji życiowej.
Terapia testosteronem wiąże się zatem z lepszą jakością życia w tej grupie mężczyzn. Wpływa także korzystnie na wiele parametrów bio-psycho-społecznych.
Hiperprolaktynemia a depresja i lęk
Nadmierny wzrost stężenia hormonu laktotropowego znanego jako prolaktyna może również prowadzić do zaburzeń psychicznych. Zjawisko to określane jest mianem hiperprolaktynemii.
Hiperprolaktynemia predysponuje do depresji
U pacjentów z podwyższonym poziomem prolaktyny częściej występują epizody dużej depresji. Badania sugerują rolę zaburzeń neuroprzekaźnictwa u podłoża tego związku. Być może podwyższony poziom prolaktyny zaburza funkcjonowanie układów: serotoninergicznego i dopaminergicznego.
Z kolei długotrwała farmakoterapia lekami blokującymi układ dopaminergiczny (NLPZ) może prowadzić do hiperprolaktynemii i nasilenia objawów depresyjnych u leczonych.
Związek między prolaktyną a lękiem i zaburzeniami nastroju
Zaobserwowano wyraźną dodatnią korelację między poziomem prolaktyny w surowicy a nasileniem zaburzeń lękowych u kobiet z rozpoznaniem zaburzeń afektywnych dwubiegunowych (choroba afektywna dwubiegunowa). Korelował on z nasileniem objawów lęku uogólnionego oraz natężeniem zaburzeń nastroju w tej grupie.
Sugeruje to, że hiperprolaktynemia może pełnić rolę w patomechanizmie zaburzeń afektywnych dwubiegunowych. Jednak dokładne zależności w tym zakresie wymagają dalszych badań.
Dowiedz się więcej: Wysoka prolaktyna u mężczyzn – Przyczyny i objawy
Konsekwencje zaburzeń równowagi hormonalnej
Każde większe zaburzenie homeostazy układu wydzielania wewnętrznego może negatywnie wpływać na zdrowie psychiczne człowieka. Dotyczy to zarówno niedoborów jak i nadmiarów hormonów płciowych oraz innych istotnych biochemicznie związków.
Następstwa nadczynności i niedoczynności gruczołów dokrewnych
Zaburzenia czynności tarczycy, przysadki czy kory nadnerczy skutkować mogą szeregiem objawów natury psychicznej. Mogą prowadzić m.in. do stanów depresyjnych, zmian nastroju i osobowości, a także zaburzeń snu i zwiększonej męczliwości. Należy je zawsze brać pod uwagę jako potencjalną przyczynę pogorszenia się stanu zdrowia psychicznego pacjenta.
Konsekwencje zaburzeń gospodarki hormonalnej
Zaburzenia w gospodarce hormonalnej, w tym niskie lub wysokie stężenie takich hormonów jak estrogeny, testosteron czy prolaktyna, mogą mieć bardzo niekorzystny wpływ na samopoczucie oraz zdrowie psychiczne, nasilając takie objawy jak:
- depresja
- lęk
- drażliwość
- obniżenie nastroju
- zaburzenia snu
Dlatego tak istotna jest homeostaza w obrębie układu wydzielania hormonów, gdyż jej zachwianie może skutkować szeregiem konsekwencji o charakterze psychicznym.
Leczenie endokrynopatii a zdrowie psychiczne
Postępowanie terapeutyczne w przypadku zaburzeń natury psychicznej o podłożu hormonalnym ma kluczowe znaczenie, gdyż pozwala nie tylko złagodzić objawy ale także zapobiec dalszemu pogorszeniu stanu zdrowia psychicznego pacjenta.
Hormonoterapia zastępcza jako metoda leczenia
Podejście lecznicze w przypadku zaburzeń gospodarki hormonalnej polega na hormonalnej terapii zastępczej, która ma na celu uzupełnienie niedoborów hormonalnych i przywrócenie stanu homeostazy w organizmie.
Można w tym celu zastosować naturalne hormony (estradiol, testosteron) lub ich syntetyczne odpowiedniki. Jest to skuteczna metoda łagodzenia objawów natury psychicznej warunkowanych zaburzeniami endokrynologicznymi.
Farmakologiczne wspomaganie leczenia
W celu wspomagania efektu terapii hormonem lub leczenia nadczynności gruczołów można dodatkowo zastosować także preparaty farmakologiczne, np.:
- Leki przeciwdepresyjne
- Leki stabilizujące nastrój
- Preparaty anksjolityczne
Pozwala to uzyskać lepszą kontrolę objawów o charakterze psychicznym i znaczącą poprawę stanu zdrowia psychicznego pacjenta w połączeniu z terapią ukierunkowaną na przyczynę zaburzeń, czyli zaburzenia gospodarki hormonalnej.
Podsumowanie: Równowaga hormonalna kluczem do dobrego samopoczucia
Poziom takich hormonów płciowych jak estrogeny (estradiol) i androgeny (testosteron) a także prolaktyna ma istotny związek z nastrojem, samopoczuciem i zdrowiem psychicznym. Zarówno ich niedobory jak i nadmiary mogą predysponować do rozwoju zaburzeń psychicznych takich jak depresja, zaburzenia lękowe czy zaburzenia nastroju.
Dlatego kluczowe znaczenie dla utrzymania dobrostanu psychicznego ma homeostaza układu wydzielania wewnętrznego, a w przypadku jej zaburzeń, odpowiednia terapia hormonalna i/lub farmakologiczna, która może znacząco poprawić samopoczucie pacjentów z zaburzeniami natury endokrynologicznej.
Jakie są objawy niedoboru estrogenów u kobiet?
Objawami niedoboru estrogenów u kobiet mogą być zaburzenia nastroju takie jak rozdrażnienie, wahania nastroju a także uczucie zmęczenia i wyczerpania. Często pojawiają się również zaburzenia snu, nasilenie dolegliwości w postaci uderzeń gorąca oraz suchość pochwy.
Jaki jest związek między poziomem testosteronu a agresją?
Istnieją dowody naukowe wskazujące, że wyższy poziom testosteronu może prowadzić do nasilenia zachowań agresywnych u mężczyzn, choć zależność ta nie została dotąd jednoznacznie potwierdzona. Być może jest ona bardziej złożona i uwarunkowana dodatkowymi czynnikami.
W jaki sposób hiperprolaktynemia wpływa na funkcje seksualne?
Podwyższone stężenie prolaktyny może upośledzać funkcje seksualne zarówno u kobiet jak i mężczyzn. U kobiet zaburza cykl menstruacyjny i obniża popęd seksualny. Z kolei u mężczyzn obniża produkcję testosteronu, co negatywnie wpływa na libido i sprawność seksualną.
Jakie badania należy wykonać przy podejrzeniu zaburzeń hormonalnych o podłożu psychicznym?
Podstawowe badania, które należy wykonać, aby ocenić funkcjonowanie osi podwzgórzowo-przysadkowo-gonadalnej to oznaczenie FSH, LH, estradiolu, testosteronu, prolaktyny, TSH. Pozwala to zorientować się, czy zaburzenia psychiczne pacjenta mają podłoże endokrynologiczne.
Jakimi lekami można skorygować niedobór prolaktyny?
Do leków stosowanych w terapii hiperprolaktynemii należą m.in. agoniści dopaminy takie jak bromokryptyna, kabergolina czy quinagolid. Działają one poprzez hamowanie wydzielania prolaktyny z przysadki, obniżając jej podwyższone stężenie do normy.
Jaki jest wpływ cukrzycy na zdrowie psychiczne?
Cukrzyca jest chorobą, która 2-3 razy zwiększa ryzyko wystąpienia depresji. Te z kolei utrudniają kontrolę poziomu glukozy i sprzyjają rozwojowi powikłań. Dlatego u pacjentów z cukrzycą tak ważne jest dbanie o zdrowie psychiczne i odpowiednie korygowanie zaburzeń nastroju.
Czy zaburzenia tarczycy mogą powodować bezsenność?
Zarówno nadczynność jak i niedoczynność tarczycy predysponują do problemów ze snem takich jak trudności w zasypianiu czy budzenie się w nocy. Mogą one znacząco pogarszać jakość snu. W takich przypadkach, po włączeniu terapii hormonalnej zwykle obserwuje się również poprawę w zakresie snu.
