Używki, czyli substancje psychoaktywne takie jak alkohol, narkotyki czy nikotyna, są powszechnie stosowane w celach rekreacyjnych lub leczniczych. Niestety, niosą ze sobą ryzyko popadnięcia w uzależnienie, które może mieć katastrofalne konsekwencje dla zdrowia fizycznego i psychicznego.
W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej negatywnym skutkom zdrowotnym zażywania trzech najpopularniejszych używek – alkoholu, narkotyków i tytoniu.
Jakie są negatywne konsekwencje zdrowotne picia alkoholu?
Regularne picie nawet niewielkich ilości alkoholu zwiększa ryzyko wielu poważnych chorób oraz przedwczesnej śmierci. Najgroźniejsze szkody zdrowotne związane z alkoholem dotyczą mózgu, wątroby, trzustki oraz układu krążenia.
Alkohol działa toksycznie na neurony mózgowe, osłabia kontrolę zachowania i koordynację ruchową. Przewlekłe nadużywanie prowadzi do trwałego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego oraz otępienia typu alkoholowego.
Picie uszkadza również komórki wątrobowe, powodując stłuszczenie, stany zapalne i marskość tego organu. Zwiększa ponadto ryzyko raka wątroby, trzustki i jelita grubego.
Alkohol podwyższa też ciśnienie krwi, zaburza rytm serca i zwiększa ryzyko choroby niedokrwiennej serca oraz udaru mózgu poprzez uszkadzanie śródbłonka naczyń. Prowadzi również do zaburzeń psychicznych, w tym depresji, lęku i urojeń.
Jakie szkody zdrowotne niesie zażywanie narkotyków?
Narkotyki, takie jak opiaty, amfetamina, kokaina czy marihuana, działają bezpośrednio na ośrodkowy układ nerwowy, zaburzając przekaźnictwo między neuronami. Wywołują silną, lecz krótkotrwałą euforię, lub odprężenie i poczucie relaksu – kosztem późniejszego wyniszczenia organizmu.
Przedawkowanie narkotyków może prowadzić do śmierci przez zatrzymanie oddechu lub niewydolność krążeniowo-oddechową.
Długotrwałe zażywanie niektórych substancji uszkadza serce, wątrobę, nerki i inne narządy miąższowe. Zwiększa podatność na zakażenia HIV i WZW z powodu dzielenia się zatrutymi strzykawkami.
Narkotyki powodują też trwałe zmiany w mózgu, prowadzące do chorób psychicznych takich jak schizofrenia i depresja. Upośledzają pamięć, uwagę i funkcje poznawcze.
Z czasem wykształca się nieodparta potrzeba zażywania coraz większych dawek, prowadząca do uzależnienia psychicznego i fizycznego, skrajnego wyniszczenia i degradacji. Odstawienie narkotyków skutkuje bardzo silnym, bolesnym zespołem abstynencji.
Jaki jest wpływ palenia tytoniu na zdrowie?
Palenie tytoniu, w tym papierosów tradycyjnych i elektronicznych, jest wysoce uzależniające i stanowi najważniejszy czynnik ryzyka przedwczesnej umieralności w skali świata. Wdychanie toksycznego dymu tytoniowego prowadzi do rozwoju przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP), cechującej się postępującą niewydolnością oddechową oraz raka płuc.
Palenie znacząco zwiększa także ryzyko innych nowotworów złośliwych, jak rak krtani, jamy ustnej, gardła, trzustki, pęcherza moczowego i szyjki macicy. Niszczy również układ sercowo-naczyniowy, powodując miażdżycę naczyń krwionośnych, zwiększając ryzyko zawału serca, udaru mózgu i nadciśnienia tętniczego nawet 3-krotnie.
Palenie papierosów prowadzi także do zaburzeń erekcji u mężczyzn, bezpłodności u kobiet i ogólnego przyspieszenia procesu starzenia się skóry i całego organizmu.
Mimo iż nikotyna występuje w e-papierosach w mniejszych stężeniach, to również powoduje uzależnienie, podrażnia układ oddechowy i może prowadzić do depresji oraz lęków.
Jakie inne negatywne skutki zdrowotne niosą używki?
Używki, takie jak alkohol, papierosy, czy narkotyki wywierają też negatywny wpływ na przemianę materii, układ hormonalny oraz funkcjonowanie układu pokarmowego. Alkohol, ze względu na wysoką kaloryczność, jest czynnikiem ryzyka otyłości i cukrzycy typu 2. Nadwaga spowodowana alkoholem nasila choroby serca i stawów.
Nadużywanie używek zaburza wydzielanie hormonów regulujących gospodarkę węglowodanowo-tłuszczową, co prowadzi do insulinooporności i stanów zapalnych. Powoduje też zaburzenia snu, nadciśnienie i przewlekły stres. Alkohol, papierosy i używki pobudzające nadnercza mogą też znacząco podwyższać ciśnienie krwi.
Osoby regularnie spożywające używki często skarżą się na problemy trawienne typu zgaga, wzdęcia, zaparcia lub biegunki. Uszkadzają one błonę śluzową żołądka, co sprzyja wrzodom i stanom zapalnym. Zaburzają również funkcjonowanie wątroby, trzustki i jelit.
W jaki sposób używki wpływają na rozwój chorób psychicznych?
Używki psychoaktywne wywierają też znaczący, negatywny wpływ na stan psychiczny i zdrowie umysłowe. Zakłócają przekaźnictwo między neuronami, co prowadzi do deficytów niektórych neuroprzekaźników odpowiedzialnych m.in. za nastrój.
Zwiększają ryzyko rozwoju ciężkich chorób i zaburzeń psychicznych takich jak:
- depresja
- choroba afektywna dwubiegunowa
- różne zaburzenia lękowe i ataki paniki
- schizofrenia i psychozy
- zaburzenia osobowości
Osłabiają hamulce i kontrolę zachowania, prowadząc do gwałtownych zachowań, utraty pracy, konfliktów rodzinnych.
Zakłócają pracę mózgu, powodując trudności z koncentracją, zapamiętywaniem i uczeniem się nowych informacji. Prowadzi to do gorszych wyników w pracy i nauce.
Uzależnieni mają kilkukrotnie większe ryzyko prób samobójczych, a intoksykacja używkami jest obecna w 25-50% samobójstw dokonanych.
Czy uzależnienie jest chorobą mózgu?
Uzależnienie od substancji psychoaktywnych, to przewlekła, postępująca choroba mózgu, charakteryzująca się przymusem zażywania danej substancji i utratą kontroli nad jej ilością oraz częstością. W mózgach osób uzależnionych zachodzą trwałe zmiany neurobiologiczne, polegające m.in. na:
- Zaburzeniach równowagi między neuroprzekaźnikami, takimi jak dopamina, serotonina, czy noradrenalina.
- Uszkodzeniu receptorów dopaminergicznych odpowiadających za odczuwanie nagrody i przyjemności
- Atrofii kory mózgowej odpowiedzialnej za hamowanie popędów i kontrolę zachowania
Zmiany te objawiają się w postaci nieodpartego, patologicznego głodu zażywania substancji psychoaktywnej. Chory traci wolę walki z nałogiem, zaniedbuje obowiązki, popada w konflikty i popełnia ryzykowne czyny, byle tylko zdobyć narkotyk.
Towarzyszy temu postępujące upośledzenie funkcji poznawczych, degradacja osobowości i wyniszczenie organizmu. Po odstawieniu środka psychoaktywnego pojawia się bolesny zespół abstynencyjny.
Wiele osób nie jest w stanie samodzielnie pokonać uzależnienia – potrzebne jest specjalistyczne leczenie odwykowe obejmujące farmakoterapię, psychoterapię i grupy wsparcia.
Jakie są negatywne konsekwencje społeczne uzależnień?
Problemy z nadużywaniem używek i uzależnieniem pociągają za sobą katastrofalne skutki natury społecznej. Z czasem doprowadzają do:
- Pogorszenia i rozpadu więzi rodzinnych
- Utraty wsparcia ze strony przyjaciół
- Utraty pracy i problemów finansowych
- Utraty mieszkania, prowadząc do bezdomności
- Wykluczenia społecznego, odrzucenia i wyobcowania
- Stygmatyzacji jako „ćpun” czy „alkoholik” i utraty dobrego imienia
Osoba uzależniona z upływem czasu traci wsparcie bliskich, którzy często odwracają się od niej z powodu kłamstw, manipulacji i zawiedzionych obietnic poprawy. Pozostaje w końcu całkowicie samotna, pozbawiona środków finansowych i dachu nad głową.
Szkodliwość używek: Podsumowanie
Używki i uzależnienia prowadzą do ogromnych szkód zdrowotnych, społecznych i osobistych. Niszczą nie tylko organizm, ale i więzi międzyludzkie, godność człowieka oraz jego przyszłość. Dlatego tak ważna jest świadomość oraz dążenie do trzeźwego, zdrowego stylu życia, pozwalającego uniknąć wielu cierpień zarówno jednostkowych, jak i społecznych.
Osoby mające problem z używkami koniecznie powinny szukać pomocy u specjalistów, gdyż samodzielne pokonanie nałogu jest bardzo trudne. Wsparcie psychologiczne i farmakologiczne znacznie zwiększa szanse na wyrwanie się z sideł nałogu i odzyskanie kontroli nad własnym życiem.
Nie należy się wstydzić choroby, jaką jest uzależnienie ani obawiać się stygmatyzacji. Coraz więcej osób rozumie dzisiaj, iż jest to schorzenie mózgu wymagające życzliwego wsparcia i fachowej opieki, a nie powód do potępiania czy odrzucenia.
Dzięki postępom neurobiologii i psychologii istnieją skuteczne metody leczenia tego poważnego problemu zdrowia publicznego. Wraz ze wzrostem świadomości społecznej oraz poprawą jakości i dostępności opieki, jest nadzieja, że w przyszłości coraz mniej ludzi będzie musiało zmagać się z dramatycznymi konsekwencjami nadużywania szkodliwych substancji.
Wpływ używek na zdrowie: Pytania i odpowiedzi
Jakie substancje oprócz alkoholu, narkotyków i tytoniu uzależniają?
Oprócz wymienionych, uzależniające mogą być także leki – zarówno nasenne i uspokajające, jak i przeciwbólowe. Coraz częstszym problemem jest też uzależnienie behawioralne, np. od hazardu, seksu czy internetu.
Jak objawia się uzależnienie psychiczne?
Głównym objawem jest chroniczny przymus przyjmowania substancji psychoaktywnej, nasilający się pomimo świadomości szkodliwości tego zachowania. Towarzyszy temu utrata kontroli nad ilością i częstością zażywania.
Co to jest zespół abstynencyjny?
Są to przykre objawy pojawiające się po nagłym odstawieniu substancji, od której wystąpiło uzależnienie fizyczne. Objawy obejmują zaburzenia nastroju, lęk, bezsenność, bóle mięśni i stawów.
Jak alkoholizm wpływa na życie rodzinne?
Uzależnienie jednego członka destabilizuje funkcjonowanie całej rodziny. Zaniedbywane są obowiązki, rosną wydatki na alkohol, występuje przemoc. Cierpią dzieci.
Dlaczego nawroty w uzależnieniach są tak częste?
Przyczyną jest przewlekła choroba mózgu uzależnionego. Nawet po latach abstynencji, mózg pozostaje podatny na substancję, która wywołała uzależnienie. Stąd łatwość nawrotów.
Jak rozmawiać z osobą uzależnioną?
Rozmowa powinna się opierać na empatii, zrozumieniu i braku osądzania. Należy jasno komunikować swoje oczekiwania co do zmiany zachowań, unikając krytyki czy gróźb.
Co zrobić, gdy bliska osoba nie chce leczyć uzależnienia?
Warto samemu skorzystać z terapii lub grup samopomocowych np. Al-Anon, aby nauczyć się radzenia z problemem oraz zmierzyć oczekiwania. Nie wolno jednak wyręczać uzależnionego z konieczności podjęcia leczenia.
Jak skutecznie interweniować wobec osoby pijanej lub „na haju”?
Przede wszystkim zadbać o jej bezpieczeństwo, np. ułożyć w pozycji bezpiecznej. W razie zagrożenia zdrowia lub życia, wezwać pogotowie. Unikać agresji słownej i fizycznej.
Gdzie zgłosić się po profesjonalną pomoc w pokonaniu uzależnienia?
Można zgłosić się do poradni odwykowej lub na oddział terapii uzależnienia w szpitalu psychiatrycznym. Wsparciem służą też grupy Anonimowych Alkoholików, Narkomanów itd.
