Testosteron podskórnie zamiast domięśniowo – wady i zalety

Podskórne (SC) podawanie testosteronu stanowi obiecującą alternatywę dla tradycyjnych zastrzyków domięśniowych (IM), oferując potencjalnie lepszą farmakokinetykę, większy komfort pacjenta i łatwiejsze samodzielne stosowanie, przy zachowaniu porównywalnej skuteczności terapeutycznej.

Niniejszy artykuł dogłębnie analizuje zasadność podskórnej administracji testosteronu, porównując jej efektywność i bezpieczeństwo do iniekcji domięśniowych. Omówione zostały zarówno zalety, jak i wady oby z tych z metod, uwzględniając najnowsze badania kliniczne, których celem jest dostarczyć kompleksowej wiedzy niezbędnej do podejmowania świadomych decyzji terapeutycznych.

Testosteron w zastrzykach – najpopularniejsza forma terapii

Zastrzyki długo działających estrów testosteronu, takich jak enantan (testosterone enanthate) są uznawane za najtańszą i najbardziej skuteczną formę leku, stanowiąc swego rodzaju kompromis między wymaganą częstotliwością podawania oraz skutecznością w osiąganiu i regulacji pożądanego stężenia testosteronu. Farmakokinetyka preparatów iniekcyjnych jest kluczowym czynnikiem determinującym skuteczność i bezpieczeństwo terapii testosteronem. Proces wchłaniania i dystrybucji hormonu w organizmie zależy od wielu czynników, w tym od formy chemicznej preparatu i sposobu podania.

Testosteron w czystej postaci, bez modyfikacji chemicznych, charakteryzuje się bardzo krótkim okresem półtrwania w organizmie, wynoszącym zaledwie 10-15 minut. Gdyby podać go w formie nie zestryfikowanej, jego stężenie we krwi gwałtownie by wzrosło, by następnie równie szybko spaść, co uniemożliwiłoby utrzymanie stabilnego, terapeutycznego poziomu hormonu. Taka farmakokinetyka wymagałaby bardzo częstych iniekcji, co byłoby niepraktyczne i niewygodne dla pacjentów.

Aby przezwyciężyć to ograniczenie, stosuje się proces estryfikacji testosteronu. Estryfikacja polega na przyłączeniu grupy estrowej do cząsteczki testosteronu, co znacząco zmienia jego właściwości farmakokinetyczne. Najczęściej stosowane preparaty testosteronu to:

Każdy z tych preparatów charakteryzuje się innym profilem farmakokinetycznym. Na przykład, undekanian testosteronu ma znacznie dłuższy okres półtrwania niż propionat, co przekłada się na możliwość stosowania go w znacznie rzadszych iniekcjach. Z kolei propionat testosteronu, ze względu na krótki okres półtrwania, wymaga częstszych iniekcji, jednak nie jest on rutynowo stosowany w leczeniu hipogonadyzmu. W Polsce najczęściej przepisywanym preparatem testosteronu jest enantan, znany pod nazwą handlową jako „Prologantum”. Natomiast cypionat testosteronu (testosterone cypionate) nie jest dostępny w Polsce.

Estryfikacja testosteronu znacząco poprawia jego właściwości farmakokinetyczne, umożliwiając rzadsze dawkowanie i utrzymanie bardziej stabilnego stężenia hormonu we krwi. To przekłada się na lepszą skuteczność terapii i wyższy komfort pacjenta. Wybór konkretnego estru testosteronu zależy od pożądanego profilu farmakokinetycznego i indywidualnych potrzeb pacjenta.

Podawanie testosteronu w zastrzykach domięśniowo

Iniekcje domięśniowe testosteronu stanowią „złoty standard” w terapii testosteronem od dziesięcioleci, jednakże samodzielne wykonanie zastrzyku bywa uciążliwe, a także często powoduje ból i dyskomfort. Technika podawania iniekcji domięśniowych wymaga pewnej precyzji i minimum znajomości anatomii, dlatego pacjenci z obawy o możliwość wystąpienia powikłań, często decyduję się na korzystanie z pomocy wykwalifikowanego personelu medycznego lub wybierają mniej inwazyjne formy leku, takie jak żele transdermalne. Najczęściej wykorzystywane miejsca iniekcji to mięsień pośladkowy wielki lub mięsień czworogłowy uda.

Skuteczność podawania testosteronu domięśniowo jest dobrze udokumentowana. Istnieje mnóstwo publikacji naukowych, które dowodzą, że TRT z wykorzystaniem iniekcji domięśniowych skutecznie łagodzi objawy niedoboru testosteronu, takie jak zaburzenia erekcji, obniżone libido czy zmniejszona masa mięśniowa.

Zalety podawania domięśniowego:

• Długotrwałe doświadczenie kliniczne

Wady podawania domięśniowego:

• Bolesność iniekcji i dyskomfort pacjenta
• Ryzyko uszkodzenia nerwu kulszowego (przy nieprawidłowej technice)
• Trudność w samodzielnym podawaniu

Podawanie testosteronu w zastrzykach podskórnie

Podskórne podawanie testosteronu zyskuje coraz większą popularność ze względu na prostotę wykonywania iniekcji i zazwyczaj bezbolesny charakter zabiegu, co znacząco podnosi komfort pacjenta. Technika ta polega na wprowadzeniu leku do tkanki podskórnej brzucha lub uda za pomocą krótszej igły niż w przypadku iniekcji domięśniowych. Dzięki mniej skomplikowanej procedurze w porównaniu z zastrzykami domięśniowymi oraz łatwości samodzielnej aplikacji, lekarze coraz częściej rozważają z pacjentami opcję podskórnego podawania testosteronu. Metoda ta nie tylko wykazuje wysoką skuteczność, ale także przewyższa wygodą stosowania inne formy terapii, takie jak znacznie droższe preparaty testosteronu w postaci żelu. W kontekście długoterminowej terapii zastępczej, podejście to może przyczynić się do zwiększenia adherencji pacjentów do zaleconego schematu leczenia.

Postęp w dziedzinie podawania testosteronu został niedawno potwierdzony przez amerykańską Agencję Żywności i Leków (FDA), która zatwierdziła pierwszy autowstrzykiwacz do podskórnego podawania enantatu testosteronu. Urządzenie to, umożliwia pacjentom samodzielne, cotygodniowe podawanie leku w warunkach domowych. Choć autowstrzykiwacz zapewnia wygodę i precyzję dawkowania, jego wysoki koszt może stanowić barierę dla niektórych pacjentów. Warto zauważyć, że podskórne podawanie testosteronu można również realizować za pomocą konwencjonalnych, znacznie tańszych strzykawek i igieł, co czyni tę metodę dostępną dla szerszego grona pacjentów.

Zalety podawania testosteronu podskórnie:

• Mniejszy dyskomfort podczas iniekcji
• Łatwość samodzielnego podawania
• Stabilniejsze uwalnianie hormonu do krwiobiegu

Wady podawania testosteronu podskórnie:

• Ograniczona liczba długoterminowych badań
• Potencjalne reakcje skórne w miejscu iniekcji

Przegląd badań na temat podskórnych iniekcji testosteronu

Skuteczność podskórnego podawania testosteronu została potwierdzona w kilku badaniach klinicznych. W 2015 roku Kaminetsky i wsp. przeprowadzili badanie na 39 mężczyznach z hipogonadyzmem, oceniając skuteczność i bezpieczeństwo podskórnego podawania enantatu testosteronu za pomocą nowego, jednorazowego autowstrzykiwacza. Zarówno dawka 50 mg, jak i 100 mg testosteronu podawana podskórnie raz w tygodniu pozwoliła osiągnąć prawidłowe stężenia testosteronu w surowicy. Średnie stężenie testosteronu w stanie stacjonarnym w 6. tygodniu wynosiło 422,4 ng/dL dla dawki 50 mg i 895,5 ng/dL dla dawki 100 mg. Metoda ta wykazała proporcjonalność dawki i była dobrze tolerowana, bez istotnych klinicznie zdarzeń niepożądanych.

Bazując na tych obiecujących wynikach, Kaminetsky wraz z zespołem przeprowadzili w 2019 roku większe, 52-tygodniowe badanie kliniczne na 150 mężczyznach z hipogonadyzmem. W tym badaniu oceniano długoterminową efektywność i bezpieczeństwo enantanu testosteronu podawanego podskórnie raz w tygodniu. Pacjenci rozpoczynali od dawki 75 mg, która była następnie dostosowywana do 50, 75 lub 100 mg w zależności od stężenia testosteronu całkowitego w 6 tygodniu. Wyniki były obiecujące: 92,7% pacjentów osiągnęło średnie stężenie całkowitego testosteronu w zakresie 300-1100 ng/dl w 12. tygodniu, a po 52 tygodniach terapii minimalne stężenie, tuż przed kolejną iniekcją utrzymywało się średnio na poziomie 487.2 ng/dl. Ponad 95% pacjentów nie zgłaszało bólu związanego z iniekcją, co wskazuje na wysoką tolerancję tej metody. Choć liczba badań jest wciąż ograniczona, dostępne dane silnie wspierają możliwość podawania testosteronu podskórnie, co przyczynia się do rosnącej popularności tej metody wśród lekarzy, szczególnie w krajach zachodnich.

Badanie przeprowadzone przez Wilson i wsp. (2018) na grupie 14 transpłciowych mężczyzn wykazało, że podskórne podawanie testosteronu enantanu lub cypionatu jest równie skuteczne jak iniekcje domięśniowe pod względem osiągania optymalnego stężenia testosteronu we krwi. Co istotne, metoda podskórna okazała się lepiej tolerowana przez pacjentów, z niższymi wskaźnikami lęku przed iniekcją, bólu podczas iniekcji i bólu po iniekcji. Badanie to sugeruje, że podawanie testosteronu podskórnie może być podobnie efektywne i bardziej komfortowe dla pacjentów w porównaniu z iniekcjami domięśniowymi.

Al-Futaisi i wsp. (2006) wykazali, że podskórne podawanie enantatu testosteronu w dawkach od 25 do 100 mg raz w tygodniu skutecznie utrzymywało stężenie testosteronu w zakresie fizjologicznym u 100% badanych pacjentów z hipogonadyzmem i nie powodowało miejscowych skutków ubocznych. Choć to badanie obejmowało tylko 22 pacjentów, jego wyniki wspierają możliwość podawania testosteronu podskórnie jako efektywną alternatywę dla iniekcji domięśniowych. Należy również zaznaczyć, że mimo iż u niektórych pacjentów zastosowano stosunkowo niskie dawki (25 mg tygodniowo), badanie to koncentrowało się głównie na osiągnięciu zakresów referencyjnych, nie analizując szczegółowo samopoczucia pacjentów co jest kluczowym czynnikiem.

Testosteron podskórnie a domięśniowo – główne różnice

Porównanie testosteronu zarówno podskórnie jak i domięśniowo ujawnia pewne różnice w farmakokinetyce i fizjologii wchłaniania hormonu. Obie drogi podania charakteryzują się fazą absorpcji, podczas której stężenie leku w surowicy wzrasta do maksimum (Cmax), a następnie spada zgodnie z okresem półtrwania. Czas od podania do osiągnięcia maksimum, zależy głównie od szybkości wchłaniania, na którą wpływa miejsce iniekcji i rodzaj preparatu.

W badaniu przeprowadzonym przez Turner’a i wsp. (2019) porównano podskórne i domięśniowe podawanie testosteronu undekanianu w pojedynczej dawce 1000 mg u 20 mężczyzn. Analiza farmakokinetyczna wykazała późniejszy szczyt stężenia testosteronu po iniekcji podskórnej (8,0 vs 3,3 dni). Interesujące jest to, że mimo różnic w czasie osiągnięcia maksymalnego stężenia, nie zaobserwowano istotnych różnic w przewidywanym stężeniu szczytowym (Cmax), polu pod krzywą stężenia w czasie czy średnim czasie przebywania leku w organizmie między obiema metodami podania.

Badanie wykazało również, że czas działania był porównywalny dla obu dróg podania: 104 dni dla iniekcji podskórnych i 101 dni dla iniekcji domięśniowych. Co więcej, 84 dni po iniekcji (nominalny czas działania wstrzykiwanego undekanianu) przewidywane stężenie testosteronu w surowicy było 18% powyżej wartości wyjściowej dla iniekcji domięśniowych i 14% powyżej dla iniekcji SC.

Analiza stężeń metabolitów testosteronu – dihydrotestosteronu (DHT) i estradiolu (E2) – nie wykazała istotnych różnic w zależności od drogi podania. Zaobserwowano jednak, że stężenie DHT było wyższe u starszych pacjentów, podczas gdy stężenie E2 było niższe. Dodatkowo, stężenie estronu (E1) było wyższe u pacjentów z wyższym BMI i u osób transpłciowych.

Kluczowe różnice między metodą iniekcji podskórnych, a domięśniowych wynikają z fizjologii tkanek:

Absorpcja

W obu przypadkach testosteron najpierw dyfunduje z miejsca iniekcji do otaczających tkanek. Estry testosteronu, ze względu na swoją lipofilność, są jednak powoli hydrolizowane przez esterazy tkankowe, co prowadzi do przedłużonego uwalniania. W rezultacie, znaczna część estryfikowanego testosteronu trafia do układu limfatycznego, co przedłuża fazę wtórnej absorpcji. Ilość testosteronu trafiającego do układu limfatycznego może zależeć od różnych czynników, takich jak rodzaj estru, lepkość nośnika olejowego, miejsce wstrzyknięcia i aktywność fizyczna.

Drenaż limfatyczny

Metoda podskórna może zapewniać stabilniejszą kinetykę wchłaniania ze względu na mniejszą zależność od aktywności fizycznej. Drenaż limfatyczny odgrywa kluczową rolę w farmakokinetyce estrów testosteronu. W tkance podskórnej zależy on głównie od mechanizmów wewnętrznych (skurcze limfangionów), podczas gdy w tkance mięśniowej istotną rolę odgrywa także pompowanie zewnętrzne, zależne od skurczów mięśni.

Przepływ krwi

Tkanka podskórna jest mniej unaczyniona niż mięśniowa i jej przepływ krwi nie zmienia się znacząco podczas aktywności fizycznej. Natomiast przepływ krwi w mięśniach może się znacznie różnić w zależności od grupy mięśniowej i poziomu aktywności.

Podsumowując, wstrzyknięcie niezestryfikowanego testosteronu spowodowało by, iż praktycznie w całości, wchłonął by się on przez naczynia krwionośne. Jednakże w przypadku estryfikowanego testosteronu, takiego jak enantan, znaczna część wędruje do układu limfatycznego. Przy wstrzyknięciu podskórnym, przepływ limfy zależy głównie od naturalnych „pomp” w układzie limfatycznym. Natomiast przy wstrzyknięciu domięśniowym, na przepływ limfy wpływają dodatkowo ruchy mięśni. Te różnice przekładają się na bardziej stabilny profil farmakokinetyczny przy podaniu podskórnym w porównaniu do iniekcji domięśniowych, choć dostępne badania sugerują, że ogólna ekspozycja na testosteron może być podobna dla obu metod. Metoda podskórna wydaje się zapewniać mniejsze wahania stężenia testosteronu, co może przyczyniać się do bardziej przewidywalnych efektów terapeutycznych i potencjalnie mniejszego ryzyka działań niepożądanych związanych z fluktuacjami hormonu.

Codzienne podskórne zastrzyki w terapii testosteronem

Codzienne podawanie testosteronu w formie podskórnych iniekcji stanowi stosunkowo nowe podejście w terapii zastępczej. Dotychczasowe badania nad tą metodą koncentrowały się głównie na schematach z dłuższymi odstępami między dawkami. Jednak codzienne podawanie małych ilości testosteronu enantanu może stanowić obiecującą alternatywę, potencjalnie oferującą bardziej stabilny profil hormonalny i lepszą kontrolę objawów.

W związku z rosnącą popularnością tej formy terapii, klinicyści, szczególnie w krajach zachodnich coraz częściej rozważają z pacjentami możliwość zastosowania codziennych podskórnych iniekcji testosteronu jako jednej z opcji w terapii hormonalnej. Ta tendencja odzwierciedla rosnące zainteresowanie metodami, które mogą zapewnić bardziej fizjologiczne poziomy testosteronu i ograniczyć dyskomfort towarzyszący tradycyjnym iniekcjom domięśniowym. Należy jednak podkreślić, że obecne badania nad tą metodą są wciąż ograniczone. Przyszłe kierunki badań powinny uwzględnić większe grupy pacjentów i dłuższe okresy obserwacji, aby w pełni ocenić jej długoterminową skuteczność i bezpieczeństwo.

Warto zauważyć, że wielu pacjentów często decyduje się na stosowanie testosteronu w formie żelu ze względu na łatwość aplikacji. Jednakże, istotną wadą tej metody jest ryzyko biernego przeniesienia hormonu na członków rodziny, szczególnie dzieci, co może prowadzić do ich wirylizacji. To zagrożenie zostało podkreślone przez Amerykańską Agencję ds. Żywności i Leków (FDA) w formie oficjalnego ostrzeżenia. W tym kontekście, codzienne iniekcje podskórne mogą stanowić bezpieczniejszą alternatywę dla pacjentów obawiających się tego ryzyka.

Potencjalne korzyści codziennych iniekcji podskórnych obejmują:

• Lepszą kontrolę objawów hipogonadyzmu
• Zmniejszenie wahań nastroju, libido i poziomu energii
• Obniżenie ryzyka działań niepożądanych związanych z gwałtownymi wzrostami stężenia testosteronu i estradiolu w porównaniu do iniekcji z dłuższymi odstępami czasu między dawkami

Należy jednak zauważyć, że ta metoda wymaga od pacjenta umiejętności prawidłowego wykonywania iniekcji i konsekwencji w codziennym stosowaniu leku. Dlatego kluczowe znaczenie ma odpowiednia edukacja pacjenta i wsparcie ze strony personelu medycznego.

Sekcja pytań i odpowiedzi

Czy jest różnica między wstrzyknięciem testosteronu podskórnie a w tkankę tłuszczową?

Iniekcje podskórne oznaczają, że lek jest podawany do tkanki znajdującej się bezpośrednio pod skórą. W praktyce, większość iniekcji podskórnych trafia do tkanki tłuszczowej, która znajduje się właśnie w tej warstwie. Nie ma więc istotnej różnicy między wstrzyknięciem „pod skórę” a „w tłuszcz” – oba określenia odnoszą się do tej samej techniki.

Jaka jest maksymalna ilość testosteronu, którą można wstrzyknąć podskórnie?

Maksymalna ilość testosteronu, którą można bezpiecznie wstrzyknąć podskórnie, zależy od stężenia preparatu i indywidualnych cech pacjenta. Generalnie zaleca się, aby objętość pojedynczej iniekcji podskórnej nie przekraczała 1 ml. Dla większości preparatów testosteronu oznacza to dawkę 100-200 mg. Jednakże, dokładna maksymalna dawka powinna być ustalona indywidualnie z lekarzem prowadzącym terapię.

Czy iniekcję testosteronu można podzielić na dwa lub więcej wstrzyknięć?

Tak, iniekcję testosteronu można podzielić na mniejsze dawki. Podział dawki na kilka mniejszych iniekcji może pomóc w zmniejszeniu dyskomfortu związanego z podaniem większej objętości leku i potencjalnie prowadzić do bardziej stabilnego poziomu hormonu w organizmie. Jednakże, przed zastosowaniem takiego schematu należy skonsultować się z lekarzem prowadzącym, aby upewnić się, że jest to odpowiednie w indywidualnym przypadku.

Czy bezpiecznie jest wykonać iniekcję podskórną z 4ml undekanianu testosteronu?

Iniekcja 4 ml undekanianu testosteronu podskórnie nie jest zalecana. W badaniach klinicznych większość pacjentów zgłaszała znaczny ból i pieczenie przy tak dużej objętości. Taka ilość jest zbyt duża dla pojedynczej iniekcji podskórnej. Jeśli lekarz zaleca tak dużą dawkę, należy omówić możliwość podzielenia jej na kilka mniejszych iniekcji w różne miejsca lub rozważyć inną drogę podania.

Czy podskórne iniekcje testosteronu mogą powodować wzrost estradiolu?

Podskórne iniekcje testosteronu mogą potencjalnie prowadzić do większego wzrostu poziomu estradiolu w porównaniu do iniekcji domięśniowych. Choć dowody wspierające tę tezę są ograniczone, mogłoby to być związane z faktem, że tkanka tłuszczowa, zawiera enzym aromatazę. Aromataza przekształca testosteron w estradiol. W związku z tym, u niektórych pacjentów może wystąpić zwiększona konwersja testosteronu do estradiolu.

Czy nandrolon może być wstrzykiwany podskórnie?

Badania farmakokinetyczne przeprowadzone na zdrowych ochotnikach wykazały, że podskórne podawanie nandrolonu dekanianu jest możliwe i skuteczne. badania z wykorzystaniem obrazowania (tomografia komputerowa lub USG) sugerują, że znaczna część iniekcji, które miały być domięśniowe, w rzeczywistości trafia do tkanki podskórnej, szczególnie u osób z większą ilością tkanki tłuszczowej. Może to tłumaczyć obserwację, że iniekcje „domięśniowe” są mniej bolesne u tych pacjentów. Niemniej jednak, przed rozpoczęciem podskórnego podawania nandrolonu, należy skonsultować się z lekarzem, gdyż większość badań klinicznych i zaleceń dotyczy tradycyjnej metody domięśniowej.