Sterydy anaboliczne a zaburzenia psychiczne – patofizjologia

Sterydy anaboliczno-androgenne (AAS) od lat budzą kontrowersje w świecie sportu i medycyny. Choć ich potencjał w zwiększaniu wydolności fizycznej jest niezaprzeczalny, coraz więcej dowodów wskazuje na ich negatywny wpływ na zdrowie psychiczne. Najnowsze badania rzucają nowe światło na związek między stosowaniem AAS a rozwojem depresji i stanów lękowych, stawiając pytanie: czy dążenie do fizycznej doskonałości może odbywać się kosztem równowagi emocjonalnej?

Charakterystyka sterydów anaboliczno-androgennych

Sterydy anaboliczno-androgenne to syntetyczne pochodne testosteronu – hormonu odpowiedzialnego za rozwój męskich cech płciowych i wzrost masy mięśniowej. Ich działanie można podzielić na dwa główne aspekty:

• Efekt anaboliczny: stymulacja syntezy białek, przyspieszenie regeneracji tkanek i zwiększenie masy mięśniowej.
• Efekt androgenny: wpływ na rozwój i utrzymanie męskich cech płciowych.

W medycynie AAS znajdują zastosowanie w leczeniu różnych schorzeń, takich jak hipogonadyzm czy wyniszczenie organizmu w przebiegu chorób przewlekłych. Jednak ich popularność wśród sportowców i kulturystów wynika głównie z możliwości szybkiego zwiększenia siły i masy mięśniowej.

Mechanizm działania AAS opiera się na ich zdolności do wiązania się z receptorami androgenowymi w komórkach mięśniowych i innych tkankach. To prowadzi do zwiększonej ekspresji genów odpowiedzialnych za syntezę białek, co z kolei przekłada się na przyspieszony wzrost mięśni i poprawę wydolności fizycznej.

Nowe światło na ciemną stronę anabolików

Negatywny wpływ sterydów anaboliczno-androgennych (AAS) na psychikę był znany od dawna. Już w latach 80. XX wieku pojawiały się pierwsze doniesienia o związku między stosowaniem AAS a zwiększonym ryzykiem wystąpienia zaburzeń nastroju, agresji i uzależnień. Jednakże, mimo tej wiedzy, wciąż istnieje potrzeba głębszego zrozumienia mechanizmów stojących za tymi zjawiskami oraz ich długoterminowych konsekwencji.

Niedawno przeprowadzone badanie przekrojowe rzuciło nowe światło na tę kwestię. Naukowcy przez około 3 miesiące badali grupę 50 mężczyzn, w tym 25 doświadczonych kulturystów stosujących więcej niż 1 związek anaboliczny w dawkach suprafizjologicznych oraz 25 osób uprawiających kulturystykę z grupy kontrolnej, która nie stosowała anabolików. Badanie to wyróżniało się na tle wcześniejszych prac, koncentrując się na dawkach AAS rzeczywiście stosowanych przez sportowców, co zwiększa jego wiarygodność w kontekście realnych scenariuszy użycia.

Wykorzystując standardowe narzędzia diagnostyczne – Inwentarz Depresji Becka (BDI) i Inwentarz Lęku Becka (BAI) – naukowcy dokonali szczegółowej oceny stanu psychicznego uczestników. Wyniki były jednoznaczne: użytkownicy sterydów wykazywali znacząco wyższe poziomy objawów depresyjnych i lękowych w porównaniu z grupą kontrolną. Warto dodać, że przed przystąpieniem do badań, dokładnie przeanalizowano dokumentację medyczną wszystkich uczestników pod kątem historii zaburzeń psychicznych i żaden z nich nie miał historii rozpoznania psychiatrycznego, ani nie stosował leków psychiatrycznych.

Co więcej, w grupie stosującej AAS zaobserwowano konkretne przypadki zaburzeń psychicznych:

1. Łagodny lęk wystąpił u 28% uczestników stosujących sterydy.
2. Depresja o nasileniu od łagodnego do umiarkowanego została zdiagnozowana u 7 kulturystów używających AAS.

Co istotne, żadnego z tych zaburzeń nie stwierdzono w grupie kontrolnej. Te odkrycia sugerują, że stosowanie sterydów anabolicznych może być istotnym czynnikiem ryzyka rozwoju zaburzeń afektywnych.

Badanie to, mimo ograniczonej liczby uczestników, dostarcza cennych informacji ze względu na swoją metodologię:

1. Skupienie się na dawkach suprafizjologicznych, odzwierciedlających realne praktyki sportowców.
2. Wykorzystanie zwalidowanych narzędzi diagnostycznych (BDI i BAI).
3. Włączenie grupy kontrolnej, umożliwiające bezpośrednie porównanie.

Jednakże, autorzy badania podkreślają potrzebę dalszych, długoterminowych badań na większych grupach, aby w pełni zrozumieć mechanizmy stojące za obserwowanymi zależnościami.

Te odkrycia mają istotne implikacje zarówno dla sportowców rozważających stosowanie AAS, jak i dla lekarzy zajmujących się ich leczeniem. Wskazują one na konieczność regularnego monitorowania stanu psychicznego osób stosujących sterydy anaboliczne oraz potrzebę opracowania skutecznych strategii prewencyjnych i terapeutycznych.

Kluczowe odkrycia – patofizjologia AAS w kontekście zaburzeń psychicznych

Interesującym aspektem badania było odkrycie korelacji między stosowaniem AAS a zmianami w poziomach kluczowych biomarkerów. Szczególną uwagę zwrócono na trzy parametry:

1. Kreatynina: marker funkcji nerek, często podwyższony u osób stosujących sterydy.
2. Dehydrogenaza mleczanowa (LDH): enzym wskazujący na uszkodzenie tkanek.
3. Estradiol: hormon płciowy, którego poziom może wzrastać w wyniku aromatyzacji AAS.

Korelacja z depresją i stanami lękowymi

Analiza wyników wykazała istotne zależności między tymi parametrami a nasileniem objawów depresyjnych i lękowych u kulturystów stosujących sterydy anaboliczne:

• Kreatynina:
  • Korelacja z lękiem (BAI): Umiarkowanie silna dodatnia
  • Korelacja z depresją (BDI): Silna dodatnia
    • Poziom kreatyniny wykazywał najsilniejszą korelację spośród badanych markerów, szczególnie w odniesieniu do objawów depresyjnych. Analiza statystyczna wykazała, że poziom kreatyniny powyżej 1,08 mg/dL może być predyktorem umiarkowanej do ciężkiej depresji z 85,7% czułością i 87,8% swoistością.
• Dehydrogenaza mleczanowa (LDH):
  • Korelacja z lękiem (BAI): Umiarkowana dodatnia
  • Korelacja z depresją (BDI): Nie zaobserwowano istotnej statystycznie korelacji
    • LDH jako enzym często związany z uszkodzeniem tkanek, wykazywał umiarkowaną korelację z poziomem lęku, ale nie z depresją. Sugeruje to potencjalny związek między uszkodzeniem mięśni a nasileniem objawów lękowych.
• Estradiol:
  • Korelacja z lękiem (BAI): Nie zaobserwowano istotnej statystycznie korelacji
  • Korelacja z depresją (BDI): Umiarkowana dodatnia
    • Poziom estradiolu wykazywał umiarkowaną korelację z nasileniem objawów depresyjnych. Jest to szczególnie interesujące, biorąc pod uwagę, że wysokie poziomy estradiolu u mężczyzn mogą prowadzić do rozwoju ginekomastii, wpływając na samoocenę i nastrój, ale również bezpośrednio modulować nastrój.

Te odkrycia sugerują, że wpływ AAS na zdrowie psychiczne jest złożony i wieloczynnikowy. Zaburzenia hormonalne (odzwierciedlone przez poziom estradiolu), obciążenie narządów wewnętrznych (wskazane przez poziom kreatyniny) oraz bezpośrednie uszkodzenie tkanek (sygnalizowane przez LDH) mogą wspólnie przyczyniać się do rozwoju objawów depresyjnych i lękowych.

Warto podkreślić, że choć korelacje te są statystycznie istotne, nie oznaczają one bezpośredniego związku przyczynowo-skutkowego. Niemniej jednak, dostarczają cennych wskazówek do dalszych badań i potencjalnie mogą pomóc w opracowaniu bardziej skutecznych metod monitorowania zdrowia psychicznego osób stosujących AAS.

Jakie są inne ścieżki wpływu AAS na psychikę?

Choć istnieją wyraźne korelacje między poziomami estradiolu, kreatyniny i LDH a objawami depresji i lęku u osób stosujących AAS, byłoby uproszczeniem stwierdzić, że są to jedyne czynniki wpływające na zdrowie psychiczne w tym kontekście.

Wpływ AAS na psychikę jest złożony i wieloczynnikowy:

• Zaburzenia hormonalne: AAS mogą zakłócać naturalną równowagę hormonalną, wpływając nie tylko na estradiol, ale także na poziomy testosteronu, kortyzolu i innych hormonów.
• Neurotransmitery: AAS mogą wpływać na układy serotoninergiczne i dopaminergiczne w mózgu, które są kluczowe dla regulacji nastroju.
• Efekty psychologiczne: Zmiany w wyglądzie ciała, problemy z samooceną i presja społeczna związana ze stosowaniem AAS mogą przyczyniać się do problemów psychicznych.
• Uzależnienie i efekty odstawienia: Zarówno stosowanie AAS, jak i ich odstawienie może prowadzić do objawów depresyjnych i lękowych.
• Uszkodzenia narządów: Oprócz zmian w poziomach kreatyniny i LDH, AAS mogą powodować uszkodzenia wątroby, nerek i układu sercowo-naczyniowego, co pośrednio może wpływać na samopoczucie psychiczne.
• Interakcje z innymi substancjami: Osoby stosujące AAS mogą być bardziej skłonne do używania innych substancji psychoaktywnych, co może nasilać problemy psychiczne.
• Neurodegeneracja: Niektóre sterydy anaboliczne mogą prowadzić do zmian neurodegeneracyjnych w określonych regionach mózgu, takich jak hipokamp (np. trenbolon). Hipokamp jest kluczową strukturą mózgu odpowiedzialną za pamięć i regulację emocji, a jego uszkodzenie może przyczyniać się do rozwoju depresji i zaburzeń poznawczych.

Dlatego, choć odkryte korelacje są istotne i otwierają nowe ścieżki badawcze, należy pamiętać, że mechanizm wpływu AAS na zdrowie psychiczne jest skomplikowany i wymaga dalszych, kompleksowych badań. Monitorowanie poziomów estradiolu, kreatyniny i LDH może być pomocne, ale nie powinno być jedynym narzędziem w ocenie ryzyka zaburzeń psychicznych u osób stosujących AAS.

Podsumowanie

Najnowsze badania rzucają nowe światło na związek między stosowaniem sterydów anaboliczno-androgennych a zdrowiem psychicznym. Choć AAS mogą oferować krótkoterminowe korzyści w postaci zwiększonej masy mięśniowej i siły, ich długotrwałe stosowanie niesie ze sobą poważne ryzyko rozwoju depresji i stanów lękowych.

Odkryte korelacje między konkretnymi biomarkerami a stanem psychicznym sugerują, że mechanizmy stojące za tym zjawiskiem są złożone i obejmują zarówno bezpośrednie oddziaływanie na układ nerwowy, jak i pośrednie efekty wynikające z zaburzeń hormonalnych i uszkodzenia tkanek.

Dla sportowców i kulturystów rozważających stosowanie AAS, świadomość tych zagrożeń powinna stanowić istotny czynnik w procesie decyzyjnym. Jednocześnie, lekarze i specjaliści w dziedzinie zdrowia psychicznego powinni wykazywać zwiększoną czujność w monitorowaniu stanu psychicznego pacjentów stosujących lub podejrzewanych o stosowanie sterydów.

Podsumowując, dążenie do fizycznej doskonałości nie powinno odbywać się kosztem zdrowia psychicznego. Konieczne są dalsze badania w celu lepszego zrozumienia długoterminowych skutków stosowania AAS oraz opracowania skutecznych strategii prewencyjnych i terapeutycznych. W międzyczasie, edukacja i świadomość ryzyka pozostają kluczowe w ochronie zdrowia i dobrostanu osób aktywnych fizycznie.

Źródła:

Karagun, B., & Altug, S. (2024). Anabolic-androgenic steroids are linked to depression and anxiety in male bodybuilders: the hidden psychogenic side of anabolic androgenic steroids. Annals of Medicine, 56(1), 2337717.