Układ limbiczny, znany również jako układ rąbkowy lub układ brzeżny, jest złożonym zespołem struktur mózgowych, które odgrywają kluczową rolę w regulacji emocji, zachowań społecznych, motywacji oraz w procesach pamięciowych. Znajduje się on w obrębie kresomózgowia i obejmuje obszary kory mózgowej oraz podkorowe struktury.
Jednym z głównych komponentów układu limbicznego jest hipokamp, który jest odpowiedzialny za procesy formowania nowych wspomnień oraz za przekształcanie pamięci krótkotrwałej w długotrwałą. Hipokamp uczestniczy również w nawigacji przestrzennej.
Innym istotnym elementem jest ciało migdałowate (amygdala), które odgrywa centralną rolę w przetwarzaniu i interpretacji emocji, szczególnie strachu i przyjemności. Ciało migdałowate jest również zaangażowane w formowanie emocjonalnych wspomnień oraz w reakcje na bodźce stresowe.
Do układu limbicznego zalicza się również zakręt obręczy (gyrus cinguli), który jest zaangażowany w regulację emocji i bólu, a także w szeroki zakres procesów poznawczych, w tym uwagę, podejmowanie decyzji, monitorowanie konfliktów i kontrolę poznawczą. Układ limbiczny współpracuje z prążkowiem, które jest zaangażowane w planowanie i modulację ruchów, a także w system nagrody i motywację.
Jądro półleżące (nucleus accumbens) również wchodzi w skład układu limbicznego. Odgrywa ono kluczową rolę w systemie nagrody, motywacji, przyjemności, kontroli pożądania seksualnego oraz uzależnień. Jądro półleżące otrzymuje projekcje neuronalne z różnych obszarów układu limbicznego, w tym hipokampa, ciała migdałowatego i kory przedczołowej, integrując te informacje w celu modulacji zachowań związanych z nagrodą.
Warto również wspomnieć o podwzgórzu, które choć nie jest bezpośrednio klasyfikowane jako część układu limbicznego, ma z nim ścisłe powiązania funkcjonalne. Podwzgórze reguluje wiele funkcji autonomicznych, w tym temperaturę ciała, głód, pragnienie, cykle snu i czuwania oraz reakcje na stres. Ponadto, podwzgórze jest kluczowe w systemie endokrynnym, kontrolując wydzielanie hormonów przez przysadkę mózgową.
Układ limbiczny jest zatem zintegrowanym systemem, który łączy struktury odpowiedzialne za przetwarzanie emocji, zachowania, motywacji i pamięci, a jego prawidłowe funkcjonowanie jest niezbędne dla zachowania homeostazy psychicznej i emocjonalnej. Dysfunkcje układu limbicznego mogą prowadzić do różnorodnych zaburzeń psychicznych, w tym zaburzeń nastroju i lękowych. Niektóre badania sugerują również związek z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, choć ten temat wymaga dalszych analiz
