Przysadka mózgowa (pituitary gland), znana również jako hypophysis cerebri, to niewielki gruczoł dokrewny zlokalizowany u podstawy mózgu, w zagłębieniu kości klinowej zwanym siodłem tureckim. Ten kluczowy element układu wewnątrzwydzielniczego pełni nadrzędną rolę w regulacji hormonalnej organizmu człowieka, pozostając pod ścisłą kontrolą podwzgórza.
Anatomicznie przysadka mózgowa składa się z trzech zasadniczych części:
- Płata przedniego (adenohypophysis) – wywodzącego się z ektodermy
- Części pośredniej (pars intermedia) – stanowiącej strefę przejściową między płatem przednim a tylnym
- Płata tylnego (neurohypophysis) – stanowiącego wypustkę podwzgórza
Płat przedni przysadki, pod kontrolą podwzgórza, które wydziela czynniki uwalniające i hamujące, syntetyzuje i wydziela szereg istotnych hormonów, takich jak:
- hormon wzrostu (GH)
- adrenokortykotropinę (ACTH)
- hormon tyreotropowy (TSH)
- hormon folikulotropowy (FSH)
- hormon luteinizujący (LH)
- prolaktynę (PRL)
Część pośrednia przysadki, która u człowieka jest stosunkowo słabo rozwinięta, odpowiada za syntezę i wydzielanie proopiomelanokortyny (POMC), wielkocząsteczkowego prekursora peptydowego. W procesie potranslacyjnej modyfikacji POMC powstają m.in. hormon melanotropowy (MSH), występujący w trzech izoformach (α-MSH, β-MSH i γ-MSH), oraz β-endorfina. MSH pełni istotną funkcję w regulacji pigmentacji skóry, wpływając na produkcję i dystrybucję melaniny.
Płat tylny natomiast nie produkuje hormonów, lecz magazynuje i uwalnia do krwiobiegu hormony wazopresynę (ADH) oraz oksytocynę, wytwarzane w jądrach podwzgórza i transportowane aksonalnie do płata tylnego.
Wydzielane przez przysadkę hormony odgrywają fundamentalną rolę w regulacji kluczowych procesów życiowych, takich jak wzrost i rozwój organizmu, metabolizm, reprodukcja czy homeostaza. Ich działanie podlega precyzyjnej regulacji poprzez sprzężenia zwrotne między przysadką a gruczołami obwodowymi, co zapewnia utrzymanie równowagi hormonalnej w organizmie.
Dysfunkcja przysadki mózgowej może prowadzić do licznych zaburzeń endokrynologicznych, objawiających się m.in. niepłodnością, niskorosłością, gigantyzmem, chorobą Cushinga, niedoczynnością tarczycy czy zaburzeniami cyklu miesięcznego u kobiet. Precyzyjna diagnostyka i odpowiednie leczenie są kluczowe dla przywrócenia prawidłowej funkcji tego kluczowego gruczołu dokrewnego.
