Podwzgórze (łac. hypothalamus) to niewielka, ale niezwykle istotna struktura anatomiczna mózgowia, zlokalizowana w międzymózgowiu, poniżej wzgórza. Stanowi ono kluczowy element ośrodkowego układu nerwowego, pełniąc funkcję nadrzędnego ośrodka integrującego i koordynującego działanie układu hormonalnego, autonomicznego układu nerwowego oraz procesów behawioralnych.
Podwzgórze odpowiada za regulację wielu fundamentalnych funkcji organizmu, takich jak:
- Homeostaza – utrzymanie stałości środowiska wewnętrznego organizmu
- Termoregulacja – kontrola temperatury ciała
- Gospodarka wodna i elektrolitowa – regulacja pragnienia i wydzielania wazopresyny
- Łaknienie i sytość – kontrola apetytu i masy ciała
- Sen i czuwanie – regulacja rytmu dobowego
- Zachowania emocjonalne i motywacyjne – wpływ na nastrój, lęk, agresję, popęd płciowy
- Czynności autonomiczne – kontrola ciśnienia tętniczego, częstości akcji serca, perystaltyki przewodu pokarmowego
Podwzgórze pełni również rolę nadrzędnego ośrodka endokrynnego, wydzielając neurohormony i kontrolując czynność przysadki mózgowej. Wytwarza ono czynniki uwalniające (liberyny) i hamujące (statyny), regulujące sekrecję hormonów przysadkowych, takich jak hormon wzrostu (GH), kortykotropina (ACTH), tyreotropina (TSH), folikulotropina (FSH) i lutropina (LH). Liberyny to m.in. kortykoliberyna (CRH), tyreoliberyna (TRH), gonadoliberyna (GnRH) i somatoliberyna (GHRH), natomiast statyny to m.in. somatostatyna i prolaktostatyna. Ponadto, podwzgórze bezpośrednio wydziela wazopresyne i oksytocynę, magazynowane w tylnym płacie przysadki.
Ze względu na liczne połączenia anatomiczne i funkcjonalne z innymi strukturami mózgowia, podwzgórze integruje informacje napływające z różnych obszarów ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego, a także z narządów zmysłów i tkanek obwodowych. Dzięki temu, stanowi ono kluczowy element sieci neuronalnej, umożliwiającej adaptację organizmu do zmiennych warunków środowiska zewnętrznego i wewnętrznego. Zaburzenia funkcji podwzgórza mogą prowadzić do szeregu patologii, takich jak zaburzenia endokrynologiczne, metaboliczne, termoregulacyjne czy behawioralne, podkreślając jego fundamentalną rolę w utrzymaniu homeostazy organizmu.
