Komórki śródmiąższowe Leydiga to specyficzny typ komórek, które występują w jądrach samców ssaków. Ich nazwa pochodzi od nazwiska niemieckiego histologa Franza von Leydiga, który jako pierwszy je opisał w 1850 roku.
Komórki Leydiga znajdują się w przestrzeniach między kanalikami nasiennymi, wśród luźnej tkanki łącznej w jądrze. Chociaż stanowią znaczący procent wolumenu jąder, dokładna wartość może być zmienna i zależeć od wielu czynników, w tym wieku, stanu zdrowia i gatunku. Są to duże, okrągłe komórki o średnicy 20-30 μm, posiadające centralnie położone, okrągłe jądro komórkowe z wyraźnym jąderkiem. Ich cytoplazma zawiera liczne mitochondria, siateczkę śródplazmatyczną, aparat Golgiego oraz jest otoczona dobrze unaczynioną tkanką; testosteron jest przez nie syntetyzowany i uwalniany bezpośrednio do krwioobiegu.
Podstawową funkcją komórek Leydiga jest produkcja i wydzielanie męskich hormonów płciowych, głównie testosteronu, poprzez proces steroidogenezy. Komórki Leydiga odgrywają kluczową rolę w steroidogenezie wewnątrzjądrowej, będąc głównym miejscem produkcji testosteronu u samców ssaków. Oprócz androgenów, komórki Leydiga wytwarzają również niewielkie ilości estrogenów. Ich aktywność hormonalna jest regulowana przez hormon luteinizujący (LH) wydzielany przez przysadkę mózgową.
Komórki Leydiga produkują również peptydowy hormon zwany insulin-like factor 3 (INSL3), który jest wydzielany wyłącznie przez dojrzałe komórki Leydiga. Obecność i sekrecja INSL3 odzwierciedlają status różnicowania oraz ilość obecnych komórek Leydiga, co różni się od testosteronu, którego regulacja jest aktualna i homeostatyczna, zależna od hormonów osi podwzgórze-przysadka-gonady. Oś podwzgórze-przysadka-gonady to system hormonalny, który reguluje funkcje rozrodcze u ssaków. Pomiar INSL3, jako mRNA w jądrach lub jako peptyd krążący we krwi, stanowi doskonały wskaźnik zróżnicowania komórek Leydiga, np. podczas rozwoju płodowego, dojrzewania, starzenia się lub po ekspozycji na substancje zakłócające gospodarkę hormonalną. INSL3 ma również autokrynne, parakrynne i endokrynne role w organizmie poprzez oddziaływanie z receptorami sprzężonymi z białkiem G, zwłaszcza receptorem RXFP2, chociaż potrzeba więcej badań, by dokładnie scharakteryzować te funkcje.
Wyróżnia się dwa typy komórek Leydiga: komórki Leydiga niedojrzałe (fetalne) oraz dojrzałe (dorosłe). Te pierwsze odpowiadają za maskulinizację płodu w okresie prenatalnym, natomiast komórki Leydiga dojrzałe są aktywne po narodzinach i w okresie dojrzewania, kiedy indukują męskie cechy płciowe i wytwarzają INSL3, które również odgrywa kluczową rolę w tym procesie.
Zaburzenia funkcji komórek Leydiga mogą prowadzić do różnych problemów zdrowotnych. Hipogonadyzm, stan charakteryzujący się niewystarczającą produkcją testosteronu, może być spowodowany dysfunkcją komórek Leydiga. Ponadto, podczas rozwoju prenatalnego, nieprawidłowa funkcja komórek Leydiga może prowadzić do zaburzeń, takich jak wnętrostwo, w którym jądra nie zstępują do moszny. Te przykłady podkreślają kluczową rolę, jaką komórki Leydiga odgrywają w prawidłowym rozwoju i funkcjonowaniu układu rozrodczego mężczyzn.
