Hormon luteinizujący (LH)

Hormon luteinizujący (LH), zwany również lutropiną, to glikoproteina wydzielana przez przedni płat przysadki mózgowej. Wraz z hormonem folikulotropowym (FSH) odgrywa kluczową rolę w regulacji funkcji rozrodczych u obu płci. Wydzielanie LH u obu płci podlega regulacji przez hormon uwalniający gonadotropiny (GnRH) z podwzgórza. GnRH stymuluje wydzielanie LH, natomiast wydzielanie GnRH jest regulowane przez hormony płciowe (estrogeny i androgeny) na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego. LH wykazuje duże podobieństwo strukturalne i funkcjonalne do ludzkiej gonadotropiny kosmówkowej (hCG), hormonu produkowanego przez łożysko w czasie ciąży. Oba hormony działają poprzez ten sam receptor LH/CG i mają zbliżone funkcje biologiczne.

Rola hormonu luteinizującego u kobiet

U kobiet LH stymuluje komórki tekalne jajnika do produkcji androgenów w procesie steroidogenezy. Androgeny są następnie przekształcane w estrogeny przez komórki ziarniste pod wpływem przez FSH w procesie aromatyzacji. W środku cyklu menstruacyjnego następuje charakterystyczny szczyt wydzielania LH, który wyzwala owulację – uwolnienie dojrzałej komórki jajowej z pęcherzyka Graafa. Po owulacji LH pobudza przekształcenie pękniętego pęcherzyka w ciałko żółte, które produkuje progesteron niezbędny do przygotowania błony śluzowej macicy na implantację zarodka w przypadku zapłodnienia. W trakcie ciąży spada stężenie LH, ale jego funkcję przejmuje gonadotropina kosmówkowa (hCG) produkowana przez łożysko. hCG podtrzymuje ciałko żółte we wczesnej ciąży, zapewniając produkcję progesteronu niezbędnego do utrzymania ciąży do czasu przejęcia tej roli przez łożysko.

Rola hormonu luteinizującego u mężczyzn

U mężczyzn LH pobudza komórki Leydiga w jądrach do steroidogenezy i produkcji androgenów (w tym testosteronu). Testosteron jest niezbędny dla prawidłowego rozwoju męskich narządów płciowych, spermatogenezy, wykształcenia drugorzędowych cech płciowych w okresie dojrzewania oraz utrzymania funkcji seksualnych. Nieprawidłowe wydzielanie LH u mężczyzn może powodować różne zaburzenia w zależności od tego, czy poziom hormonu jest zbyt niski czy zbyt wysoki. Zbyt niski poziom LH jest typowy dla hipogonadyzmu wtórnego (hipogonadotropowego), natomiast zbyt wysoki poziom LH może wskazywać na pierwotną niewydolność jąder (hipogonadyzm hipergonadotropowy). Cechą wspólną obu schorzeń jest niedobór testosteronu.

Wspólne przyczyny zaburzeń wydzielania LH u kobiet i mężczyzn:

• Uszkodzenie podwzgórza lub przysadki mózgowej w wyniku guzów, urazów, procesów zapalnych lub zaburzeń naczyniowych
• Zespół Kallmanna (wrodzone zaburzenie migracji neuronów GnRH w okresie embrionalnym)
• Hiperprolaktynemia (podwyższony poziom prolaktyny hamujący oś podwzgórze-przysadka)
• Stosowanie leków, np. opioidów, glikokortykosteroidów, analogów GnRH
• Choroby przewlekłe, niedożywienie, nadmierny wysiłek fizyczny mogą prowadzić do funkcjonalnej supresji osi podwzgórze-przysadka-gonady
• Guzy przysadki wydzielające gonadotropiny (bardzo rzadkie)
• Niektóre mutacje receptora LH prowadzące do jego nadmiernej aktywności

Specyficzne przyczyny zaburzeń wydzielania LH u kobiet:

• Zespół policystycznych jajników (PCOS) – często związany z podwyższonym poziomem LH
• Przedwczesne wygasanie czynności jajników (POF) – może prowadzić do wzrostu LH przy obniżonym poziomie estrogenów
• Zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia) – mogą powodować supresję wydzielania LH i wtórny brak miesiączki
• Zespół Turnera – zaburzenie genetyczne spowodowane całkowitą lub częściową utratą jednego z chromosomów X, prowadzące do przedwczesnego wygasania czynności jajników, co skutkuje niskim stężeniem estrogenów i wtórnie podwyższonym poziomem LH

Specyficzne przyczyny zaburzeń wydzielania LH u mężczyzn:

• Pierwotna niewydolność jąder (hipogonadyzm hipergonadotropowy) spowodowana zaburzeniami genetycznymi (np. zespół Klinefeltera), jatrogennym uszkodzeniem jąder, utratą jednego lub obu jąder, stanami zapalnymi, urazami – prowadzi do wzrostu LH przy niedoborze testosteronu
• Guzy jąder produkujące nadmierne ilości testosteronu – mogą powodować supresję wydzielania LH na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego

Wysokie stężenie hormonów płciowych (estrogenów, progesteronu, testosteronu) hamuje uwalnianie LH na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego, natomiast ich niski poziom pobudza wydzielanie LH. Wysokie stężenie prolaktyny również hamuje sekrecję GnRH w podwzgórzu i wydzielanie LH

Hormon luteinizujący – normy

Prawidłowe stężenie LH u kobiet waha się w zależności od fazy cyklu miesiączkowego i wynosi 2,4-12,6 mlU/ml w fazie folikularnej, 14-95,6 mlU/ml w czasie szczytu owulacyjnego i 1-11,4 mlU/ml w fazie lutealnej. U mężczyzn prawidłowy zakres LH to 1,5-9,2 mlU/ml. W przypadku zaburzeń hormonalnych, Interpretacja wyniku zawsze powinna uwzględniać poziom innych hormonów (FSH, estradiolu, testosteronu, prolaktyny), gdyż dopiero ocena profilu hormonalnego pozwala na pełne rozpoznanie.

Zastosowanie LH i hCG w medycynie

LH ma również zastosowanie w leczeniu niepłodności, zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. U kobiet, preparaty zawierające LH lub hCG (ludzką gonadotropinę kosmówkową, hormon o działaniu podobnym do LH) stosuje się w wybranych protokołach stymulacji jajnikowej, zazwyczaj w połączeniu z FSH (hormonem folikulotropowym), w celu uzyskania większej liczby dojrzałych komórek jajowych. Monitorowanie poziomu LH w czasie cyklu pomaga w precyzyjnym określeniu momentu owulacji, co ma znaczenie przy procedurach wspomaganego rozrodu, takich jak inseminacja domaciczna (IUI) lub zapłodnienie pozaustrojowe (IVF).

U mężczyzn z hipogonadyzmem hipogonadotropowym, preparaty zawierające LH lub hCG są stosowane w celu stymulacji produkcji testosteronu przez komórki Leydiga w jądrach. Odpowiedni poziom testosteronu jest niezbędny dla prawidłowej spermatogenezy i płodności. W niektórych przypadkach, terapia LH lub hCG może być połączona z podawaniem FSH, aby dodatkowo stymulować spermatogenezę.