Gonadoliberyna, inaczej hormon uwalniający gonadotropiny (ang. GnRH – Gonadotropin-Releasing Hormone) to neurohormon peptydowy (dekapeptyd) produkowany przez neurony podwzgórza. Jest kluczowym regulatorem osi podwzgórze-przysadka-gonady (HPG), która kontroluje funkcje rozrodcze u ssaków, w tym u ludzi.
GnRH jest syntetyzowana w neuronach zlokalizowanych w obszarze przedwzrokowym podwzgórza. Po syntezie, GnRH jest transportowana aksonami do wyniosłości pośrodkowej podwzgórza, gdzie jest magazynowana i pulsacyjnie uwalniana do krążenia wrotnego przysadki.
Gonadoliberyna wiąże się ze swoistymi receptorami (GnRHR) na powierzchni komórek gonadotropowych przedniego płata przysadki mózgowej. Interakcja GnRH z receptorem prowadzi do syntezy i wydzielania dwóch gonadotropin: hormonu luteinizującego (LH) i hormonu folikulotropowego (FSH). Pulsacyjny charakter wydzielania GnRH jest niezbędny do prawidłowej stymulacji przysadki i produkcji gonadotropin.
LH i FSH działają na gonady (jajniki u kobiet i jądra u mężczyzn), regulując produkcję gamet i wydzielanie hormonów płciowych. U kobiet, FSH stymuluje wzrost i rozwój pęcherzyków jajnikowych, podczas gdy LH wywołuje owulację i wspiera funkcję ciałka żółtego. U mężczyzn, FSH wspomaga spermatogenezę, a LH pobudza komórki Leydiga do produkcji testosteronu. U kobiet, pulsacyjne wydzielanie GnRH reguluje cykl menstruacyjny poprzez kontrolę produkcji i uwalniania LH i FSH.
Wydzielanie GnRH podlega złożonej regulacji przez wiele czynników, w tym hormony płciowe (estrogeny, progesteron, testosteron), neurotransmitery, neuropeptydy takie jak kisseptyna i sygnały metaboliczne. Ujemne sprzężenie zwrotne hormonów płciowych na poziomie podwzgórza i przysadki odgrywa kluczową rolę w kontroli pulsacyjnego wydzielania GnRH.
GnRH odgrywa również kluczową rolę w inicjacji dojrzewania płciowego, a zwiększenie częstotliwości i amplitudy pulsów GnRH jest niezbędne do rozpoczęcia tego procesu.
Zaburzenia syntezy, wydzielania lub działania GnRH mogą prowadzić do dysfunkcji rozrodczych, takich jak hipogonadyzm hipogonadotropowy, przedwczesne dojrzewanie płciowe lub zaburzenia płodności. Przykładem zaburzenia związanego z dysfunkcją GnRH jest zespół Kallmanna, charakteryzujący się hipogonadyzmem hipogonadotropowym i anosmią (utratą węchu). Analogi GnRH (agoniści i antagoniści) są wykorzystywane w leczeniu niektórych schorzeń endokrynologicznych i ginekologicznych, w tym endometriozy, mięśniaków macicy czy raka prostaty.
Przeczytaj także:
