Choroba Alzheimera (AD) to schorzenie neurodegeneracyjne definiowane biologicznie obecnością blaszek amyloidowych zawierających β-amyloid i splątków neurofibrylarnych zawierających białko tau. Choroba Alzheimera jest chorobą genetyczną i sporadyczną, która w swojej prototypowej postaci powoduje amnestyczne zaburzenia funkcji poznawczych, a w rzadszych wariantach – nieamnestyczne zaburzenia funkcji poznawczych. Choroba Alzheimera jest częstą przyczyną zaburzeń funkcji poznawczych nabytych w średnim i późnym wieku, ale jej wpływ kliniczny jest modyfikowany przez inne choroby neurodegeneracyjne i naczyniowo-mózgowe.
Epidemiologia:
Choroba Alzheimera jest najczęstszą przyczyną demencji. Przewiduje się, że częstość występowania wszystkich przyczyn demencji wzrośnie z 50 milionów osób w 2010 r. do 113 milionów do 2050 r. na całym świecie. Najsilniejszymi czynnikami ryzyka są zaawansowany wiek (powyżej 65 lat) i nosicielstwo co najmniej jednego allelu APOE ε4. Kobiety częściej zapadają na chorobę Alzheimera niż mężczyźni, zwłaszcza po 80. roku życia.
Genetyka:
Badania bliźniąt wykazały, że ryzyko choroby Alzheimera w 60–80% zależy od czynników dziedzicznych. Chociaż częsty allel APOE ε4 wyjaśnia znaczną część dziedziczności choroby Alzheimera, nie jest to jedyny czynnik. Badania asocjacyjne całego genomu zidentyfikowały ponad 40 alleli ryzyka związanych z chorobą Alzheimera. Oprócz APOE ε4, inne allele ryzyka związane są z mniejszym ryzykiem choroby.
Patofizjologia:
Naukowcy określają fazę przedkliniczną choroby Alzheimera jako fazę komórkową. Zmiany w neuronach, mikrogleju i astrogleju napędzają podstępny rozwój choroby, zanim pojawią się zaburzenia funkcji poznawczych. Zapalenie nerwów, zmiany w naczyniach krwionośnych, starzenie się i dysfunkcja układu glimfatycznego działają przed lub równolegle do akumulacji β-amyloidu w tym komórkowym krajobrazie choroby.
Rola β-amyloidu:
β-amyloid, w nieznany sposób, indukuje rozprzestrzenianie się patologii tau, która jest związana z pojawieniem się markerów nekroptozy w neuronach wykazujących zwyrodnienie ziarnisto-próżniowe. Rola β-amyloidu w kaskadzie chorobowej musi zostać ponownie zintegrowana z koncepcjami odporności i podatności.
Czynniki wpływające na rozwój choroby:
Oprócz podstawowej sygnatury biochemicznej patologii amyloidu i tau oraz odpowiedzi mikrogleju, które definiują chorobę Alzheimera, na rozwój kliniczny choroby wpływają również: układ naczyniowy, bariera krew-mózg, układ glimfatyczny i inne systemy oczyszczania mózgu, obwodowy układ odpornościowy i potencjalnie mikrobiom jelitowy.
Manifestacje kliniczne:
Nasilenie upośledzenia funkcji poznawczych wywołanego przez AD waha się od braku upośledzenia funkcji poznawczych do otępienia, które obejmuje subiektywne upośledzenie funkcji poznawczych i łagodne zaburzenia poznawcze (MCI). Główne obszary poznawcze, na które wpływa AD, to: pamięć, język, funkcje wzrokowo-przestrzenne i funkcje wykonawcze.
Diagnostyka:
Proces diagnostyczny rozpoczyna się od ustalenia obecności i stopnia zaawansowania upośledzenia funkcji poznawczych. Obrazowanie metodą Aβ – PET pozwala na wykrycie Aβ we wczesnych stadiach AD. Obrazowanie metodą tau- PET pozwala na wykrycie tauopatii, która jest w dużej mierze, choć nie całkowicie, specyficzna dla AD.
Zarządzanie i jakość życia:
Większość opieki i zarządzania pacjentami z MCI i otępieniem spowodowanym AD odbywa się w warunkach ambulatoryjnych, podczas gdy pacjenci nadal mieszkają we wspólnocie. Stopień upośledzenia funkcji poznawczych ma dramatyczny wpływ na chęci i możliwości pacjenta do angażowania się w niektóre czynności, co znacząco wpływa na jakość życia.
Choroba Alzheimera to złożone schorzenie o wielu czynnikach wpływających na jej rozwój. Badania nad nowymi metodami leczenia i biomarkerami są w toku, a zrozumienie kompleksowych interakcji między różnymi czynnikami ryzyka i mechanizmami patofizjologicznymi jest kluczowe dla opracowania skutecznych strategii terapeutycznych.
Źródła:
- Knopman, D. S., Amieva, H., Petersen, R. C., Chételat, G., Holtzman, D. M., Hyman, B. T., … & Jones, D. T. (2021). Alzheimer disease. Nature reviews Disease primers, 7(1), 33.
- Scheltens, P., De Strooper, B., Kivipelto, M., Holstege, H., Chételat, G., Teunissen, C. E., … & van der Flier, W. M. (2021). Alzheimer’s disease. The Lancet, 397(10284), 1577-1590.
