Kiedy mężczyzna powinien brać testosteron?

Z wiekiem u wielu mężczyzn dochodzi do naturalnego, stopniowego spadku poziomu testosteronu. Towarzyszyć temu mogą niespecyficzne dolegliwości obniżające jakość życia. Kiedy zatem warto rozważyć suplementację tego hormonu?

Artykuł wyjaśnia mechanizm, tempa i skutki obniżania się testosteronu u mężczyzn po 40-tce. Przedstawia aktualne zalecenia towarzystw endokrynologicznych dotyczące kryteriów rozpoczęcia terapii testosteronem. Omawia też metody leczenia niedoboru tego hormonu, spodziewane efekty oraz zagrożenia związane z przyjmowaniem preparatów testosteronu.

Fizjologiczny spadek testosteronu u mężczyzn po 40 roku życia

U mężczyzn po 40-tce zachodzą naturalne procesy starzenia, którym towarzyszy stopniowe obniżanie produkcji testosteronu przez organizm. Z badań wynika, że u około 12% panów w wieku powyżej 50 lat i ponad 20% 60-latków stężenie tego hormonu osiąga wartości kwalifikujące do rozpoznania niedoboru.

Spadek testosteronu o podłożu fizjologiczny ma z reguły charakter powolny. Za obniżaniem jego produkcji odpowiada wiele czynników, w tym m.in. zmiany zwyrodnieniowe w obrębie podwzgórza i przysadki mózgowej czy też stopniowe zanikanie komórek Leydiga w jądrach. Towarzyszyć temu mogą typowe dolegliwości, których nasilenie jest jednak bardzo zmienne i zależy od wielu czynników.

Jakie objawy mogą sugerować niedobór testosteronu?

Do najczęstszych objawów niedoboru testosteronu u starszych mężczyzn zalicza się:

• uczucie permanentnego zmęczenia i wyczerpania
• zaburzenia nastroju, apatia, stany depresyjne
• spadek popędu płciowego i problemy z erekcją
• zanik masy i siły mięśni
• przybieranie na wadze i typowy dla kobiet rozkład tkanki tłuszczowej
• osteopenia i zwiększona podatność na złamania kości

Należy jednak podkreślić, że powyższe dolegliwości mogą mieć również inne podłoże niż niski poziom testosteronu. Dlatego konieczne jest przeprowadzenie dodatkowych badań w celu postawienia właściwej diagnozy.

Standardy rozpoznawania niedoboru testosteronu

Aktualne rekomendacje towarzystw endokrynologicznych (m.in. Endocrine Society czy European Male Aging Study) wskazują na konieczność spełnienia określonych warunków, aby zakwalifikować pacjenta do terapii testosteronem.

Podstawą rozpoznania niedoboru tego hormonu u mężczyzny jest:

1. Wywiad sugerujący typowe objawy niedoboru testosteronu
2. Wykonanie przynajmniej dwóch porannych badań krwi w odstępie 1-4 tygodni, potwierdzających obniżenie całkowitego testosteronu poniżej zakresu referencyjnego dla wieku
3. Wykluczenie innych potencjalnych przyczyn dolegliwości

Tylko spełnienie wszystkich powyższych kryteriów pozwala z dużym prawdopodobieństwem rozpoznać niedobór testosteronu.

W diagnostyce różnicowej należy uwzględnić m.in.:

• zaburzenia snu, zespół bezdechu nocnego
• niedoczynność tarczycy
• niedokrwistość
• przewlekły stres
• depresję
• dietę
• niską aktywność fizyczną

Te i wiele innych czynników mogą bowiem imitować objawy niskiego poziomu tego hormonu.

Wskazania do rozpoczęcia terapii testosteronem

Zgodnie z zaleceniami, terapię testosteronem należy rozważyć u mężczyzn z jednoznacznie potwierdzonym laboratoryjnie niedoborem tego hormonu oraz występującymi objawami, które istotnie pogarszają jakość życia.

Innymi wskazaniami są:

• udokumentowany niedobór testosteronu po usunięciu guzów jąder
• zespoły genetyczne prowadzące do zaburzeń biosyntezy lub działania testosteronu

Terapia testosteronem może być także zastosowana u pacjentów ze stwierdzonym niedoborem tego hormonu, u których nie obserwuje się wyraźnych dolegliwości subiektywnych. Ma to na celu profilaktykę groźnych powikłań związanych ze zbyt niskim poziomem testosteronu, takich jak osteoporoza, choroby układu sercowo-naczyniowego czy zaburzenia metaboliczne.

Metody uzupełniania niedoboru testosteronu

Istnieje wiele bezpiecznych i skutecznych metod terapii zastępczej testosteronem. Wybór optymalnej formy leczenia zależy od indywidualnych preferencji pacjenta, wygody stosowania i kosztów.

Najpopularniejsze to:

Wstrzyknięcia domięśniowe testosteronu (np. testosteron enantan występujący w Polsce pod nazwą handlową Prologantum) – podawane co 3-7 dni; zapewniają równomierne utrzymywanie odpowiedniego poziomu hormonu.

Żele z testosteronem – wchłaniane przez skórę, wygodne w użyciu, codzienne aplikowanie.

Bezpieczeństwo i skutki uboczne terapii testosteronem

Chociaż właściwie prowadzona i monitorowana terapia testosteronem uznawana jest za bezpieczną, to jednak jak każda forma leczenia hormonalnego niesie ze sobą pewne zagrożenia.

Czy przyjmowanie testosteronu zwiększa ryzyko raka prostaty?

Obecnie uważa się, że prawidłowo kontrolowana terapia testosteronem raczej nie zwiększa ryzyka zachorowania na nowotwór gruczołu krokowego. Jednak przed kwalifikacją do leczenia testosteronem zawsze oznaczany jest poziom PSA, oraz często wykonywane jest badanie per rectum. W trakcie terapii testosteronem zalecane są regularne kontrole urologiczne.

Przeczytaj także: Wpływ terapii testosteronem na prostatę

Inne działania niepożądane terapii testosteronem

Do innych potencjalnych działań ubocznych leczenia tym hormonem zalicza się:

• retencję płynów i obrzęki kończyn dolnych
• ginekomastię
• nudności
• zaburzenia widzenia
• nadciśnienie tętnicze
• pobudzenie i bezsenność
• przyspieszenie łysienia typu męskiego

Ryzyko wystąpienia powikłań zależy od stosowanej dawki, czasu leczenia oraz indywidualnej wrażliwości pacjenta. Stąd konieczność regularnego monitorowania terapii.

Kluczowe zasady bezpieczeństwa

• przed rozpoczęciem leczenia wykluczenie bezwzględnych przeciwwskazań
• okresowa kontrola gruczołu krokowego
• regularne badania krwi
• monitorowanie ciśnienia i hematokrytu
• stosowanie najmniejszych skutecznych dawek testosteronu

Tylko tak terapia testosteronem może być uznana za bezpieczną i korzystną.

Efekty suplementacji testosteronem

Skuteczna terapia preparatami testosteronu prowadzi zazwyczaj do ustąpienia lub znacznej poprawy większości dolegliwości związanych z niedoborem tego hormonu. Ponadto obserwuje się szereg dodatkowych korzyści dla zdrowia pacjenta.

Ustępowanie typowych objawów niedoboru testosteronu

U zdecydowanej większości mężczyzn poddanych terapii testosteronem obserwuje się stopniowe ustępowanie takich objawów jak:

• uczucie stałego zmęczenia
• stany depresyjne
• trudności z koncentracją
• zaburzenia funkcji seksualnych

Jednak efekt ten nie zawsze jest aż tak spektakularny jak niektórzy oczekują i często występuje dopiero po kilku miesiącach regularnego przyjmowania leku.

Poprawa parametrów krwi

Terapia testosteronem prowadzi oczywiście do normalizacji jego stężenia we krwi pacjenta. Poza tym zaobserwowano, że leczenie to powoduje:

• obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego i LDL
• poprawę wrażliwości tkanek na insulinę
• zmniejszenie aktywności prozapalnej
• poprawę profilu lipidowego i parametrów gospodarki węglowodanowej

Poprawa gęstości kości i zmniejszenie ryzyka złamań

Udowodniono, że właściwie prowadzona terapia testosteronem poprawia mineralizację kości, zmniejsza ubytek masy kostnej oraz obniża ryzyko złamań u starszych mężczyzn z niedoborem tego hormonu. Jest to jeden z cennych, dodatkowych efektów tego leczenia.

Jednak należy podkreślić, że terapia testosteronem w żadnym wypadku nie zastępuje standardowego leczenia osteoporozy.

Redukcja tkanki tłuszczowej i przyrost masy mięśniowej

Terapia testosteronem prowadzi do znaczącego zmniejszenia ilości tkanki tłuszczowej w organizmie. Towarzyszy temu przyrost masy, siły i sprawności mięśni szkieletowych. Efekt ten jest szczególnie pożądany u pacjentów z nadwagą i powinien motywować do aktywności fizycznej.

Najważniejsze korzyści terapii testosteronem

Prawidłowo prowadzona i kontrolowana terapia testosteronem przynosi zatem szereg udowodnionych korzyści:

• zmniejsza intensywność dolegliwości związanych z niedoborem testosteronu
• poprawia profil metaboliczny i lipidowy
• zwiększa mineralizację kośćca i masę mięśni
• redukuje ryzyko złamań kości i upadków
• poprawia ogólną sprawność fizyczną i psychiczną pacjenta

To z kolei przekłada się na realną poprawę jakości życia leczonych mężczyzn.

W jakim wieku powinienem rozważyć terapię testosteronem?

Nie ma ustalonego „właściwego wieku” dla rozpoczęcia terapii. Zależy to przede wszystkim od występowania wyraźnych, udokumentowanych objawów niedoboru testosteronu oraz potwierdzenia tego badaniami laboratoryjnymi.

Leczenie powinno być rozważone u mężczyzn zazwyczaj po 30-40 roku życia z obniżonym poziomem tego hormonu oraz zgłaszających typowe dolegliwości, które istotnie pogarszają jakość życia. W szczególności dotyczy to zaburzeń nastroju, spadku popędu płciowego oraz postępującego zaniku siły i masy mięśni.

Z drugiej strony na terapię kwalifikują się również pacjenci bez wyraźnych objawów, u których potwierdzono jednoznaczny niedobór testosteronu. Ma to na celu profilaktykę grożących w przyszłości powikłań zdrowotnych.

Nie zaleca się natomiast stosowania testosteronu:

• jako środka poprawiającego sprawność fizyczną i budowanie masy mięśniowej u zdrowych mężczyzn bez niedoborów hormonalnych
• w celu poprawy libido i sprawności seksualnej jeśli nie stwierdzono deficytu testosteronu
• jako rutynowej, profilaktycznej terapii u wszystkich mężczyzn po 40-tce.

Każda terapia testosteronem wymaga stałego monitorowania stanu zdrowia pacjenta i cyklicznej oceny zasadności jej kontynuacji. Powinna być wdrażana i nadzorowana przez doświadczonego lekarza.