Hormonalna terapia zastępcza testosteronem – TRT

Nie da się ukryć, że moda na przyjmowanie testosteronu, gwałtownie wzrosła w ciągu ostatnich lat, zarówno w formie terapii jak i dawkach znacznie przewyższających terapeutyczne. Część ludzi decyduje się na terapię testosteronem we własnym zakresie w celu poprawy wyników sportowych, natomiast druga część decyduje się na nią w celach prozdrowotnych.

Należy zaznaczyć, iż testosteron odgrywa bardzo ważną rolę w organizmie mężczyzny, a jego odpowiednie stężenie we krwi od zawsze było oznaką krzepy i siły, a co za tym idzie, również i zdrowia. Nie bez powodu rzecz jasna, gdyż poziom tego hormonu jest najwyższy w okolicach 18-20 roku życia czyli w okresie gdy zazwyczaj jesteśmy najbardziej energiczni i zdrowi, natomiast po przekroczeniu pewnego wieku (30-40 lat w zależności od osoby), jego stężenie we krwi zaczyna stopniowo spadać, by finalnie na starość, znaleźć się w dolnej granicy normy lub jeszcze niżej. Na szczęście jest wiele skutecznych sposobów by temu zapobiec i opóźnić ten nieunikniony proces.

TRT co to jest?

Terapia zastępcza testosteronem (TRT), jest stosowana w medycynie do kompensacji niedoborów tego hormonu u mężczyzn, kiedy organizm nie produkuje go w wystarczającej ilości. Takie niedobory są zazwyczaj wynikiem stanu chorobowego zwanego hipogonadyzmem męskim. Schorzenie to, sprawia, że przysadka mózgowa lub jądra nie funkcjonują w sposób prawidłowy, co prowadzi do niewystarczającej produkcji testosteronu.

kuracja polega na podawaniu męskiego hormonu płciowego, w celu przywrócenia jego naturalnego poziomu w organizmie. Stosuje się ją przede wszystkim u dojrzałych mężczyzn, u których badania laboratoryjne wykazały hipogonadyzm. Warto zdecydować się na nią w przypadku wystąpienia objawów wskazujących na niedobór testosteronu, takich jak problemy seksualne, pogorszenie nastroju i samopoczucia. Najczęściej polega ona na podawaniu domięśniowych zastrzyków testosteronu, choć istnieją również inne formy preparatów

Normy testosteronu w zależności od wieku

Powszechne normy testosteronu na dzień dzisiejszy mogą się nieco różnić w zależności od laboratorium i wahają się w granicach około 300-900ng/dl w Polsce. W USA natomiast jego górna wartość sięga niekiedy ponad 1000ng/dl. Trudno zatem dokładnie określić jaki poziom testosteronu powinien mieć  młody, zdrowy i aktywny fizycznie mężczyzna, jednak jego stężenie zdecydowanie powinno być w górnych zakresach.

Łatwiej natomiast przewidzieć poziom testosteronu u osób powyżej 60 roku życia, gdyż będzie on bliżej tych dolnych widełek w odpowiedzi na naturalny proces starzenia i degradacji komórek śródmiąższowych w jądrach, jednak mimo wszystko nie powinien być nigdy poniżej 350ng/dl gdyż tak właśnie definiowany jest hipogonadyzm. Choć warto zaznaczyć, że określenie tej jednostki chorobowej na podstawie poziomu testosteronu jest raczej umowne i bywa odmienne w zależności od kraju.  

No więc z czego wynikają te rozbieżności i dlaczego nie ma jednej stałej wartości, która określa niedobór testosteronu?

Postawmy sprawę jasno, każdy z nas jest inny i być może zabrzmi to banalnie, ale każdy będzie reagował inaczej na daną ilość testosteronu we krwi co spowodowane jest m.in. ilością receptorów androgenowych.

Zatem kiedy możemy mówić o hipogonadyzmie?

O ile przy tych wyższych wartościach referencyjnych raczej się to nie zdarza, o tyle w przypadku niskiej ilości tego hormonu mogą pojawić się charakterystyczne objawy takie jak zaburzenia erekcji, niskie libido, depresja czy niekorzystna zmiana kompozycji masy mięśniowej do tkanki tłuszczowej.

Trudno wobec tego sugerować się tylko „cyferkami” bo choć mają one pewien sens, to dobry androlog bądź endokrynolog powinien przeprowadzić przede wszystkim wywiad z pacjentem i na jego podstawie przepisać hormonalną terapię zastępczą jako ostatnią deskę ratunku, w momencie gdy uprzednie zalecenia odnośnie zmiany stylu życia nie pomagają, no ale mowa tu głównie o osobach młodszych.

Osoba w wieku 20-30 lat, której poziom testosteronu całkowitego we krwi znajduje się w dolnych granicach, dodatkowo ma objawy depresji czy problemy z libido, powinna w tej sytuacji zareagować i zastanowić się nad swoim stylem życia. Oczywiście nie oznacza to, że trzeba w takiej sytuacji od razu przejść na zastępczą terapię testosteronem, możliwe, że nie będzie takiej potrzeby. Natomiast powinno sugerować, że czas na pewne zmiany w życiu.

W przypadku osób powyżej 60 roku życia sprawa wygląda podobnie, ale o tym za chwilę.

Poziom testosteronu a wiek – dlaczego testosteron spada?

Na efekt ten może wpływać mnóstwo czynników, takich jak choroby, styl życia, dieta czy aktywność fizyczna, jednak spadek testosteronu ściśle związany jest ze starzeniem się organizmu, nawet u zdrowych mężczyzn. Niestety trudno to obejść, bo o ile na pewne rzeczy mamy wpływ, o tyle czasu nie potrafimy zatrzymać.

Coraz niższe poziomy testosteronu można zaobserwować po 30-40 roku życia i spadek ten jest mniej więcej stały (około 1-2% rocznie), natomiast otyłość czy inne choroby potrafią ten naturalny proces znacznie przyśpieszyć¹. Metodą dedukcji możemy wówczas wywnioskować, iż w pewnym wieku ilość tego hormonu będzie naprawdę niska, co rzecz jasna będzie się odbijać na zdrowiu i jakości życia.

Choć prowadząc zdrowy styl życia i unikając używek, spadek ten możemy w sposób znaczny opóźnić, to jednak mimo wszystko, znaczna część mężczyzn po 60 roku życia ma poziom testosteronu na tyle niski, iż można określić, że cierpią na hipogonadyzm. W związku z tym faktem, zastępcza terapia testosteronem mogłaby przynieść duże korzyści dla takich osób² oraz poprawić jakość ich życia.

Spadek testosteronu na przestrzeni lat – wykres

Niektórzy sugerują, iż kiedyś mieliśmy testosteron na poziomie 2000ng/dl lub nawet więcej, jednak twierdzenie to jest bezpodstawne bo skąd niby mamy wiedzieć ile testosteronu mieli pierwsi przedstawiciele homo sapiens?

Nie potrafimy nawet stwierdzić jaki poziom tego hormonu mieli mężczyźni 200 lat temu, ponieważ z wiadomych przyczyn nie dysponujemy badaniami z tamtego okresu. Istnieją jednak pewne badania³ na przekroju kilkudziesięciu lat, w których badano poziomy testosteronu na przestrzeni pokoleń i tendencja ta w rzeczywiście wykazuje regularny spadek. Można więc wnioskować, że właśnie na tej podstawie część ludzi twierdzi, iż kiedyś to musiało być 2 razy tyle testosteronu.

W rzeczywistości nie wiadomo od kiedy jego poziom zaczął się obniżać. Nie da się ukryć, iż w prawdziwym dobrobycie żyjemy od wcale nie tak dawna. Testosteron natomiast jest silnie skojarzony z siłą i przetrwaniem co ma oczywiście swoje podstawy, a w czasach, gdy walczyło się o pożywienie, najprawdopodobniej jego poziomy wśród mężczyzn były znacznie wyższe. Jednak nie jest to w istocie ważne i nawet jeżeli ówcześni przedstawiciele płci męskiej dysponowali kilkukrotnie wyższą jego zawartością w organizmie niż obecna górna granica to zdecydowanie nie powinniśmy dążyć do osiągnięcia takich wartości.

Nie da się jednak ukryć, że obecny spadek testosteronu z dekady na dekadę jest niepokojący. Powodów takiego stanu rzeczy może być kilka, a nawet kilkadziesiąt. Zacznijmy od tego, że ruszamy się coraz mniej, mamy łatwy dostęp do śmieciowego jedzenia co wiąże się z coraz większą ilością chorób cywilizacyjnych wśród młodych osób. Nawet wydawało by się tak trywialna rzecz jak łatwy dostęp do pornografii, może mieć pośredni wpływ na ten hormon. Zanim jeszcze była ona tak ogólnodostępna, mężczyzna zmotywowany wysokim libido, w celu zaspokojenia swoich potrzeb i spłodzenia potomstwa, musiał wyjść z domu by znaleźć partnerkę. Dziś natomiast wystarczy parę kliknięć w sieci, co zdecydowanie nie sprzyja motywacji na tym polu wśród młodych mężczyzn.

Nie można zapomnieć o powszechnie dostępnych estrogenach, a raczej związkach podobnych do nich w swojej budowie strukturalnej⁴, które mają wpływ na receptory estrogenowe u ludzi. Mowa tu o wszechobecnym plastiku czy niektórych chemikaliach. Związek ten, często nazywany „żeńskim hormonem”, pełni również kluczową rolę w rozwoju męskiego organizmu, jednak problem rodzi się w przypadku jego nadmiaru co też może się objawiać w postaci hipogonadyzmu. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że obecnie obserwowany dramatyczny wzrost bezpłodności i raka jądra u młodych mężczyzn spowodowany jest nadmierną obecnością tego hormonu⁵.

Organizm ludzki jest zdolny do adaptacji w obliczu zmian środowiskowych nawet jeżeli są one niekorzystne. Obecna era dobrobytu jest interpretowana przez organizmy mężczyzn jako sygnał, że nie potrzebują zbyt dużej ilości testosteronu. W miarę jak nasze życie staje się coraz bardziej ułatwione przez nowoczesne technologie i wygody, a przy tym nie podejmujemy wyzwań i zapominamy o aktywności fizycznej, globalny trend spadku testosteronu prawdopodobnie będzie przyspieszał. Niestety, będzie mieć to fatalne skutki dla całego społeczeństwa.

Czy TRT to jedyny sposób na niski poziom testosteronu u mężczyzn?

Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie czy terapia hormonalna testosteronem to jedyny sposób na podniesienie męskiego hormonu. Na pewno mężczyźni w celu utrzymania dobrego zdrowia, powinni dążyć do osiągnięcia optymalnych poziomów tego hormonu. Należy zaznaczyć, że dobrze zaplanowana zastępcza terapia testosteronem, może przynieść duże korzyści osobom po 30 roku życie, które zaczęły odczuwać naturalny spadek testosteronu. Mając na uwadze, iż odpowiednia ilość tego hormonu w organizmie sprzyja m.in. lepszemu skupieniu i ogólnej motywacji do życia, sprawia to, że jest coraz częściej stosowana przez pracowników intelektualnych, gdyż charakter pracy takich osób nierzadko wymaga stalowych nerwów, a wyrównanie jego poziomu będzie zdecydowanie ku temu sprzyjać.

Z całą jednak pewnością, nie należy traktować testosteronu jako „lek na wszystko” gdyż o ile postęp technologiczny będzie nam z roku na rok bardziej ułatwiał życie, co oczywiście jest mile widziane, to wciąż mamy wpływ na inne czynniki, które sukcesywnie obniżają nam poziom tego ważnego hormonu. Warto więc zacząć od fundamentów takich jak regularna aktywność fizyczna, unikanie przetworzonego jedzenia czy odpowiednia ilość snu. Taka zmiana stylu życia zazwyczaj pomaga osobom , które borykają się z jego niskim poziomem.

Nieco inaczej sprawa ma się w przypadku osób starszych, u których spadek ten jest bądź co bądź często dość znaczny i niedobory występują u nich nadzwyczaj często. Oczywiście optymalne stężenie tego hormonu we krwi obejmuje nie tylko poprawę libido czy lepsze samopoczucie, ale zapobiega chorobom układu krążenie, opóźnia zanik mięśni, wspierając jednocześnie utratę tkanki tłuszczowej oraz wywiera korzystny wpływ na cholesterol⁶. Natomiast zbyt niski poziom testosteronu powiązany jest z większym ryzykiem zawału serca, cukrzycą i ogólnie większą śmiertelnością⁷ w związku z czym hipogonadalni mężczyźni stosujący TRT żyją dłużej⁸ i rzadziej zapadają na niektóre choroby w porównaniu do mężczyzn nieleczonych co zdecydowanie napawa optymizmem i otwiera nowe możliwości.

Należy zaznaczyć, że testosteron w dawkach terapeutycznych to zupełnie coś innego od dopingu stosowanego przez np. kulturystów. Terapia testosteronem polega na podniesieniu tego hormonu do odpowiedniego poziomu, nie przekraczającego górnych granic (około 1100ng/dl). Doping natomiast, obejmuje dawki często kilkukrotnie przekraczające te granice. Oczywiście zbyt duża jego ilość, tak jak i w przypadku niedoboru, również będzie wiązać się z pewnymi konsekwencjami zdrowotnymi. Kluczem jest równowaga.

Hormonalna terapia zastępcza testosteronem – skutki uboczne

Jak każde leczenie, terapia testosteronem pode prowadzić do skutków ubocznych. Mogą to być m.in. podrażnienia skóry, bóle głowy, zmiany nastroju, trądzik, a w rzadkich przypadkach poważniejsze problemy zdrowotne. Ponadto zawsze należy liczyć się z blokadą naturalnej produkcji testosteronu. Powód jest bardzo prosty. Organizm w odpowiedzi na podanie testosteronu z zewnątrz, blokuje oś podwzgórze-przysadka-gonady i przestaje wydzielać hormony gonadotropowe, gdyż nie widzi już sensu produkcji tego „męskiego hormonu”, skoro i tak jest go pod dostatkiem. Nie oznacza to jednak, że do końca życia będziemy skazani na syntetyczny testosteron, gdyż jego produkcja może być z powrotem wznowiona, jednak wymaga to wdrożenia odpowiednich leków i niekiedy sporo czasu. Nie można pominąć faktu, iż zdarzają się pojedyncze przypadki, gdy organizm nie jest w stanie powrócić do normalności. Warunkiem zwiększającym szanse na powrót jest umiejętne zaplanowanie TRT, oraz stosowanie gonadotropiny kosmówkowej (hCG).

Zakłócenie endogennej produkcji testosteronu może również wiązać się z osłabieniem lub całkowitym zanikiem płodności. Nie oznacza to, że efekt ten wystąpi u każdego, a na świecie nie brakuje kulturystów, przyjmujących olbrzymie dawki testosteronu, którzy w tym czasie zostali ojcami. Mimo wszystko jeżeli ktoś planuje potomstwo to wówczas warto było by się do tego czasu wstrzymać z TRT, choć Istnieją pewne strategie zapobiegawcze utracie płodności.

Innym skutkiem ubocznym, który to dość często występuje u osób, które stosują hormonalną terapię zastępczą, jest wzrost ilości czerwonych krwinek, co może zwiększać ryzyko zakrzepicy. Dzieje się tak, ponieważ testosteron zwiększa produkcję erytropoetyny czyli hormonu wytwarzanego przez nerki, który stymuluje produkcję czerwonych krwinek w szpiku kostnym. Dlatego niezmiernie ważne jest, aby wprowadzić odpowiednią profilaktykę i reagować na wszelkie zmiany w morfologii.

Będąc na TRT należy pamiętać aby regularnie monitorować poziom estradiolu, gdyż, testosteron za pośrednictwem enzymu aromatazy, może nam ten „żeński hormon” dość wysoko podnieść co będzie się wiązać z pewnymi skutkami ubocznymi. Dlatego szczególnie na początku farmakoterapii, lekarz prowadzący powinien często zlecać badania estradiolu aby w przypadku potrzeby dostosować dawki inhibitorów aromatazy.

Niejednokrotnie spotkać się można z opinią jakoby wysoki testosteron zwiększał ryzyko raka prostaty. Temat jest jednak nieco bardziej skomplikowany, a na przerost gruczołu krokowego może mieć wpływ wiele czynników. Na dzień dzisiejszy wiemy już, że hormon ten nie powoduje⁹ żadnych komplikacji u ludzi z przerostem gruczołu krokowego, a nawet coraz częściej sugeruje się, że to właśnie niedobór androgenów jest za to odpowiedzialny^10-11. Gdyby spojrzeć na sprawę z innej strony, wówczas możemy wywnioskować, że przecież głównie osoby starsze chorują na raka prostaty, a nie osoby młode, które mają wysoki poziom testosteronu. Nie mniej jednak to, czy TRT terapia testosteronem będzie w przyszłości strategią przy chorobach tego gruczołu, wymaga większej ilości badań.

Podsumowanie – Co to TRT?

Terapia zastępcza testosteronem służy do uzupełnienia tego hormonu u mężczyzn, którzy nie produkują go w odpowiedniej ilości, aczkolwiek nie jest to jedyna opcja i istnieją naturalne sposoby na niski testosteron, które warto wypróbować przed rozpoczęciem farmakoterapii.

Regularny spadek poziomu testosteronu na przestrzeni pokoleń jest niepokojący, a coraz większa ilość przetworzonego jedzenia, wszechobecnego plastiku czy braku wyzwań sprawią, że trend ten, prawdopodobnie będzie w dalszym ciągu kontynuowany. Chcąc zatrzymać pogłębiający się kryzys męskości, należy uświadamiać młodych ludzi do zmiany nawyków życiowych.

Z drugiej zaś strony obecny postęp medycyny oraz stan wiedzy umożliwiają nam odkrywanie nowych dróg poprawy jakości życia oraz zapobiegania wielu chorobom m.in. dzięki możliwości zastosowania hormonalnej terapii zastępczej. W efekcie jesteśmy w stanie spowolnić pewne negatywne skutki starzejącego się organizmu i dłużej cieszyć się witalnością.

Decydując się na TRT testosteron podawany z zewnątrz, należy pamiętać, iż nie robi się tego „na chwilę” gdyż nie ma to większego sensu. Przeważnie jest to decyzja na całe życie, w związku z czym powinna być podejmowana z pełną świadomością potencjalnych skutków ubocznych i konieczności regularnego monitorowania zdrowia.

Najczęściej zadawane pytania

Jakie są objawy niedoboru testosteronu?

Objawy niewystarczającej ilości męskiego hormonu mogą być różne, jednym z głównych jest spadek popędu seksualnego. Inne sygnały to spadek masy mięśniowej, zwiększenie tkanki tłuszczowej, zmęczenie, problemy z koncentracją czy pogorszenie nastroju. Jeśli zauważyłeś u siebie te objawy, warto zgłosić się do centrum medycznego i poddać się badaniom laboratoryjnym.

Jak przebiega diagnostyka przed rozpoczęciem hormonalnej terapii dla mężczyzn?

Diagnostyka zaczyna się od rozmowy z lekarzem, który zbiera wszystkie niezbędne informacje o objawach i stylu życia. Kolejnym etapem są badania laboratoryjne, które pomogą określić poziom testosteronu w surowicy. Na podstawie tych informacji lekarz zdecyduje czy należy wdrożyć leczenie.

Jak często należy kontrolować poziom testosteronu podczas kuracji?

Kontrola poziomu testosteronu jest bardzo ważna podczas terapii. Częstotliwość kontrolnych badań laboratoryjnych zależy od rekomendacji lekarza prowadzącego terapię.

Czy każdy mężczyzna z niskim poziomem testosteronu powinien zacząć TRT?

Nie każdy mężczyzna z niskim poziomem testosteronu musi podjąć terapię. Niekiedy niski poziom testosteronu może być efektem niewłaściwego stylu życia i wtedy wystarczy wprowadzenie odpowiednich zmian. Decyzję o rozpoczęciu leczenia podejmuje lekarz po przeprowadzeniu pełnej diagnostyki.

Czy terapia testosteronem może mieć wpływ na inne aspekty zdrowia, np. na układ krążenia czy metabolizm?

HTZ może mieć wpływ na różne aspekty zdrowia, a prawidłowe stężenie testosteronu jest ważne dla zdrowia serca i układu krążenia, jak również wpływa na metabolizm, nastrój i samopoczucie.

Czy terapia testosteronem jest bezpieczna dla wszystkich mężczyzn?

Terapia hormonalna testosteronem jest bezpieczna dla większości mężczyzn, ale zawsze należy skonsultować się z lekarzem przeprowadzającym terapię. Niektóre badania sugerują, że mężczyźni z niektórymi problemami zdrowotnymi, takimi jak cukrzyca typu 2 czy choroby serca, powinni być pod szczególną opieką podczas terapii.

Jaka jest rola testosteronu w organizmie męskim?

Testosteron jest głównym męskim hormonem. Odpowiada za rozwój męskich cech płciowych, w tym za rozwój mięśni, owłosienia czy głęboki głos. Wpływa również na popęd seksualny i płodność. Spadek produkcji testosteronu wraz z wiekiem jest naturalnym zjawiskiem, lecz jego niedobór może prowadzić do szeregu problemów zdrowotnych. Warto pamiętać, że wysoki poziom stresu, niezdrowa dieta, brak aktywności fizycznej czy niewłaściwa higiena snu mogą być przyczyną poważnych problemów zdrowotnych, takich jak hipgonadyzm.

Czy terapia testosteronem ma wpływ na popęd seksualny?

Tak, jednym z głównych skutków niedoboru testosteronu jest spadek popędu seksualnego. kuracja testosteronem ma na celu przywrócić prawidłowy poziom tego hormonu, co często przekłada się na poprawę libido i erekcji.

Kiedy należy rozważyć rozpoczęcie zastępczej terapii hormonalnej?

Jeśli zauważyłeś u siebie objawy niskiego poziomu testosteronu, takie jak zmniejszone libido, zmęczenie, utrata masy mięśniowej czy problemy z koncentracją, a testy laboratoryjne potwierdziły ten stan, warto rozważyć terapię testosteronem.

Jak przebiega proces diagnozy przed rozpoczęciem kuracji testosteronem?

W celu diagnozy hipogonadyzmu należy wykonać badania laboratoryjne, które mają na celu określenie poziomu testosteronu w organizmie. W każdym przypadku decyzja o rozpoczęciu TRT powinna być podjęta po pełnej ocenie stanu zdrowia i ryzyka związanego z leczeniem.

Czy zwykły spadek poziomu testosteronu wraz z wiekiem jest naturalnym procesem?

Tak, spadek poziomu testosteronu wraz z wiekiem jest naturalnym procesem, jednak problem pojawia się w momencie, gdy następuje on zbyt szybko, przekładając się na gorszą jakość życia mężczyzny.

Czy kuracja testosteronem może pomóc zwiększyć masę mięśniową?

Tak, jednym z efektów terapii testosteronem może być wzrost masy mięśniowej. W przypadku wystąpienia objawów klinicznych wskazujących na niski poziom testosteronu, substytucja hormonalna może wspomóc wzrost siły i gęstości mięśni.

Czy mogę rozpocząć leczenie testosteronem, jeśli na co dzień odczuwam wysoki poziom stresu?

W sytuacjach obniżonej odporności na stres ważne jest skonsultowanie się z lekarzem. Może się okazać, że doświadczane objawy są właśnie objawami hipogonadyzmu.

Jak długo trwa hormonalna terapia testosteronem?

Długość terapii uzależniona jest od indywidualnych uwarunkowań i potrzeb każdego pacjenta. Jednak zazwyczaj trwa ona przez całe życie.