Po 40. roku życia mężczyźni doświadczają naturalnego spadku płodności związanego ze starzeniem się organizmu, co znacząco zmniejsza ich szanse na posiadanie potomstwa. Niemniej postęp medycyny rozrodu oraz dbanie o zdrowy styl życia mogą istotnie wydłużyć okres płodności i zwiększyć szanse na ojcostwo również w późniejszym wieku.
Chociaż negatywne skutki późnego macierzyństwa dla kobiet są dobrze znane, długo nie było jasne, czy istnieje „biologiczny zegar” również dla mężczyzn. Mężczyźni mogą płodzić dzieci nawet w bardzo późnym wieku, jednak na starość, często obserwuje się u nich spadek libido i zaburzenia erekcji. Nie ma zgody co do tego, w jakim wieku zaczyna się „późne ojcostwo”, najczęściej przyjmuje się wiek powyżej 40 lat w momencie poczęcia dziecka.
Spadek płodności u mężczyzn z wiekiem
Liczne badania wskazują, że wraz z wiekiem u mężczyzn obserwuje się stopniowe obniżanie jakości nasienia. Objawia się ono zmniejszeniem ilości, ruchliwości i witalności plemników, co wynika z procesów degeneracyjnych zachodzących na poziomie molekularnym i komórkowym. Jak pokazują dane, u około dwóch trzecich czterdziestolatków występują już mierzalne nieprawidłowości w parametrach ejakulatu.
Mężczyźni w wieku średnim przechodzą także pewne zmiany hormonalne związane z andropauzą, czyli męskim odpowiednikiem menopauzy. Polegają one przede wszystkim na stopniowym obniżaniu poziomu testosteronu – głównego hormonu płciowego odpowiadającego za popęd seksualny, produkcję nasienia oraz cechy męskie organizmu. Niskie stężenie testosteronu skutkuje zaburzeniami potencji i nieprawidłowościami w funkcjonowaniu gruczołów wytwarzających plemniki.
Warto wiedzieć:
- Najstarszym znanym człowiekiem, który potwierdził ojcostwo w literaturze medycznej, jest mieszkaniec Karoliny Północnej, który spłodził dziecko w wieku 94 lat z 27-letnią kobietą
Tempo spadku płodności u mężczyzn
Metaanaliza z 2001 roku wykazała że mężczyźni w wieku między 40, a 60 roku życia mają mniejszą objętość nasienia o 3-22%, obniżoną ruchliwość plemników o 3-37% oraz gorszą morfologię nasienia o 4-18% w porównaniu do młodszych mężczyzn. Podobne wyniki pokazała nowsza metaanaliza z 2015 roku.
W badaniu na 4353 mężczyznach z użyciem oocytów (ICSI), gdzie średnia wieku wynosiła 41 lat, wykazano, że na każde kolejne 5 lat życia mężczyzny dochodzi do spadku objętości nasienia o 0,22 ml i spadku ich ruchliwości o 1,2%. Jednak ciekawym faktem jest, że stężenie plemników wzrasta średnio o 3.1 mln/ml
Należy jednak pamiętać, że większość z tych badań nie uwzględniała chorób współistniejących i innych czynników męskiej niepłodności.
Czy ojcostwo po 40 roku życia wpływa negatywnie na dziecko?
Istnieją dowody naukowe, że późne ojcostwo może zwiększać ryzyko pewnych powikłań ciąży i problemów zdrowotnych potomstwa. W porównaniu do ojców mających 25-29 lat, u tych po 45. roku życia zaobserwowano wyższe ryzyko poronień, niskiej masy noworodka, przedwczesnych porodów oraz wad wrodzonych takich jak rozszczep podniebienia czy wady serca.
Dzieci starszych ojców są również bardziej narażone na pewne choroby neurologiczno-psychiatryczne. Dotyczy to przede wszystkim zwiększonego ryzyka zachorowania na schizofrenię, zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD), upośledzenie umysłowe czy chorobę afektywną dwubiegunową. Co więcej, w badaniach u potomstwa ojców po 35 roku życia obserwowano wcześniejszy początek psychoz.
Niektóre badania sugerują również związek późnego ojcostwa ze zwiększonym ryzykiem aberracji chromosomalnych, szczególnie trisomii, co może prowadzić do chorób genetycznych takich jak zespół Downa. Jednak ta korelacja nie została dotychczas dobrze potwierdzona.
Choć badania nie są w pełni jednoznaczne, warto mieć świadomość potencjalnie wyższego ryzyka problemów zdrowotnych dziecka związanych z wiekiem ojca. Dotyczy to zarówno powikłań okołoporodowych, jak i predyspozycji do pewnych chorób rozwojowych czy neurologicznych.
Przyczyny pogorszenia parametrów nasienia
Na spadek płodności mężczyzn wpływa wiele czynników. Jednym z kluczowych jest wzrost stresu oksydacyjnego, czyli nadmiaru wolnych rodników uszkadzających komórki organizmu. Prowadzi on do peroksydacji lipidów błony komórkowej plemników, co upośledza ich funkcje życiowe. Stres oksydacyjny jest pochodną procesów starzenia się organizmu, ale może też wynikać z licznych chorób i niekorzystnych czynników środowiskowych.
Inną ważną przyczyną jest nasilanie się wraz z wiekiem negatywnych skutków tzw. epigenetycznego programowania zachodzącego w gametogenezie. Polega ono uszkodzeniach DNA, w tym aktywacji lub dezaktywacji określonych genów plemników, co determinuje ich prawidłowe funkcjonowanie. U starszych mężczyzn dochodzi jednak do nieprawidłowości w „nastawieniu” tych genów, skutkujących niepłodnością.
Mężczyźni często mogą utrzymać potencjał płodności przez całe życie jednak niestety wraz z późnym ojcostwem wzrasta ryzyko problemów zdrowotnych (zwłaszcza neuropsychiatrycznych) u potomstwa.
Styl życia ma znaczenie dla męskiej płodności
Choć spadek płodności z wiekiem ma podłoże genetyczne, istotną rolę odgrywa tu również styl życia. Palenie tytoniu, nadwaga, stres, zła dieta, mała aktywność fizyczna i inne szkodliwe nawyki mogą znacząco przyspieszyć proces starzenia się organizmu, nasilając zaburzenia płodności. Dlatego właściwe postępowanie prozdrowotne pozwala w pewnym stopniu zachować zdolności rozrodcze. Istotne jest np. unikanie stresu oksydacyjnego poprzez odpowiednią dietę bogatą w antyoksydanty.
Diagnozowanie niepłodności u mężczyzn
Niepłodność definiuje się jako brak możliwości poczęcia dziecka po 12 miesiącach niechronionego stosunku (co najmniej 3 razy w miesiącu) i dotyka 15% par. Czynniki męskie stanowią przyczynę bezpłodności u 50% par, co oznacza, że około 8% wszystkich mężczyzn w wieku reprodukcyjnym może cierpieć na niepłodność. Dodatkowo, w 6% przypadków mężczyzn z problemami z płodnością można znaleźć ukryte patologie medyczne.
Objawy potencjalnie występujące przy zaburzeniach płodności u mężczyzn mogą obejmować:
- Słabszą erekcję i obniżony popęd płciowy
- Mniejszą objętość lub gęstość ejakulatu
- Ból jąder i dolegliwości przy oddawaniu moczu
Ponadto towarzyszyć mogą różne inne dolegliwości takie jak przewlekłe zmęczenie, problemy z koncentracją, podwyższony poziom stresu, obniżenie masy mięśniowej i gęstości kości. Mogą one pośrednio wynikać z zaburzeń hormonalnych będących konsekwencją pogorszenia funkcji rozrodczych.
Badania oceniające jakość nasienia
Podstawowym badaniem pozwalającym ocenić płodność mężczyzny jest analiza nasienia, zwana seminogramem (patrz tab. 1).
| Parametr | Wartość referencyjna |
|---|---|
| Objętość ejakulatu | ≥ 1.4 mL |
| Żywotność plemników | ≥ 58% |
| pH nasienia | ≥ 7,2 |
| Liczba plemników | ≥ 16 mln/ml lub ≥ 39 mln/ejakulat |
| Odsetek plemników o prawidłowym kształcie i budowie | ≥ 4% |
| Odsetek plemników o ruchu postępowym | ≥ 32% |
| Ogólna ruchliwość plemników | ≥ 42% |
Prawidłowe wartości tych wskaźników decydują o zdolności plemników do zapłodnienia komórki jajowej. Ich nieprawidłowości (patrz tabela 2) definiują oligospermię, asthenozoospermię, teratozoospermię i inne schorzenia składające się na obniżoną płodność lub całkowitą niepłodność.
| Rodzaj nieprawidłowości nasienia | Opis | Wyniki badania nasienia |
|---|---|---|
| Oligozoospermia | obniżona liczba plemników | stężenie plemników wynosi mniej niż 15 mln w 1 ml ejakulatu |
| Asthenozoospermia | nieprawidłowa ruchliwość plemników | mniej niż 32% progresywnie ruchliwych plemników |
| Teratozoospermia | wadliwa budowa plemników | 4% lub mniej morfologicznie prawidłowych plemników |
| Oligo-astheno-teratozoospermia | zaburzenie wszystkich trzech parametrów morfologii nasienia | nieprawidłowa budowa, obniżona ilość i ruchliwość plemników |
| Azoospermia | niepłodność | brak plemników w ejakulacie |
| Kryptozoospermia | pojedyncze plemniki w ejakulacie | stężenie plemników niższe niż 0.1 mln na 1 ml nasienia |
| Aspermia | brak wytrysku | – |
| Leukospermia (leukocytospermia) | obecność białych krwinki w ejakulacie | minimum 1 milion leukocytów peroksydazo-dodatnich na mililitr |
Oprócz seminogramu ocenia się również poziom hormonów płciowych we krwi (testosteronu, FSH, LH), badania genetyczne, ultrasonografię narządów płciowych etc. Pozwala to ustalić przyczynę problemów z płodnością. Część przypadków niepłodności może nie zostać wykryta na podstawowych badaniach i klasyfikuje się ją jako niepłodność niewiadomego pochodzenia (idiopatyczną).
Metody leczenia zaburzeń płodności u mężczyzn
W terapii zaburzeń płodności u mężczyzn coraz częściej stosowana jest farmakoterapia. Może ona polegać np. na:
Suplementacji antyoksydantami – witaminami A, C, E oraz pierwiastkami takimi jak selen, cynk czy karnityna. Działają one ochronnie na plemniki, redukując poziom stresu oksydacyjnego. Stosuje się je zarówno samodzielnie, jak i w połączeniu z innymi metodami.
Terapii testosteronem – pozwala przywrócić prawidłowy poziom tego hormonu, co może poprawić parametry nasienia, lecz jest ona używana jako ostateczność, ze względu na blokowanie osi przysadka-podwzgórze-gonady
Terapii lekami z grupy SERM (klomifen i tamoksyfenem) – leki te zwiększają produkcję FSH i LH, pobudzając funkcję rozrodczą.
Jak zwiększyć szanse na ojcostwo?
Aby zwiększyć szanse na ojcostwo u mężczyzn po 40 roku życia, kluczowe znaczenie odgrywa przestrzeganie zasad zdrowego stylu życia. Przede wszystkim zaleca się stosowanie diety bogatej w antyoksydanty – witaminy A, C, E oraz mikroelementy takie jak cynk, selen i wapń. Dzięki właściwościom przeciwutleniającym i redukcji stresu oksydacyjnego, wpływają one pozytywnie na parametry plemników. Równie ważna jest regularna aktywność fizyczna, najlepiej w formie umiarkowanych ćwiczeń aerobowych – poprawia ona gospodarkę hormonalną i zdolności rozrodcze.
Ponadto bardzo istotne jest unikanie nadmiernego narażenia na stres oksydacyjny poprzez eliminację szkodliwych nawyków takich jak palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu czy zażywanie używek. Konieczne jest też dbanie o higienę psychiczną, w tym umiejętne zarządzanie stresem,. Dodatkowo należy skutecznie leczyć choroby współistniejące (np. cukrzycę, schorzenia tarczycy), które potencjalnie mogą zaburzać płodność i utrudniać, bądź uniemożliwiać poczęcie.
Statystyki wzrostu średniego wieku ojcostwa
Choć płodność mężczyzn fizjologicznie spada z wiekiem, odsetek ojców po 40. roku życia systematycznie rośnie. Jak wynika ze statystyk w USA średni wiek ojcostwa wzrósł o 3,5 roku, z 27,4 do 30,9 lat w ciągu ostatnich czterech dekad. Odsetek nowo narodzonych dzieci urodzonych przez ojców powyżej 40 lat wzrósł z 4,1% do 8,9%, a przez ojców powyżej 50 lat wzrósł z 0,5% do 0,9% między 1972 a 2015 rokiem.
Podobny wzrost odnotowano dla mężczyzn w Anglii i Walii, gdzie średni wiek ojcostwa wzrósł z 29,2 do 32,1 lat między 1980 a 2002 rokiem. Przyczyny tego wzrostu są prawdopodobnie wieloczynnikowe, a czynniki społeczno-ekonomiczne, takie jak zmiany w poziomie edukacji rodziców, cele zawodowe i edukacyjne, akceptacja i stosowanie antykoncepcji, długość życia i kwestie finansowe mogą być w to zaangażowane.
Warto wiedzieć:
- Wiadomo, że telomery skracają się wraz z wiekiem, a osoby z krótszymi telomerami mają zmniejszone szanse na przeżycie. Co ciekawe, wbrew większości tkanek organizmu i komórek jajowych, wykazano, że wraz z wiekiem telomery plemników się wydłużają W jednym z badań postawiono hipotezę, że dzieci starszych mężczyzn mogą czerpać korzyści z potencjalnie dłuższego życia dzięki wydłużeniu telomerów w spermie starszych mężczyzn. Sugeruje się, że może to stanowić mechanizm „adaptatywnej plastyczności międzygeneracyjnej”, pozwalający na dłuższe życie, gdy kolejne pokolenia reprodukują się w starszym wieku
Postępy medycyny rozrodu
Coraz powszechniejsza akceptacja technologii wspomaganego rozrodu (ART) pozwoliła większej liczbie par na osiągnięcie ciąży pomimo pewnych przeszkód związanych z naturalnym poczęciem, takich jak podeszły wiek. Bez względu na to, ta zmiana demograficzna jest ważna zarówno dla lekarzy, jak i pacjentów, biorąc pod uwagę rosnące dane na temat negatywnego wpływu późnego wieku ojcostwa na płodność ojcowską i zdrowie potomstwa.
Wyzwania psychologiczne późnego rodzicielstwa
Podjęcie decyzji o późnym rodzicielstwie jest ściśle związane z określonymi wyzwaniami natury psychologicznej. Ciąża partnerki i opieka nad niemowlęciem w wieku 40+ to ogromny wysiłek, stres i poczucie odpowiedzialności. Dlatego ta świadoma decyzja wymaga odpowiedniego przygotowania emocjonalnego i duchowego.
Przede wszystkim trzeba pogodzić się ze świadomością, że procesy starzenia się organizmu są nieuniknione, a późne ojcostwo może dodatkowo je przyspieszyć. Konieczna jest akceptacja ograniczeń kondycyjnych i większej podatności na problemy zdrowotne. Z drugiej strony dojrzały wiek to ogromne życiowe doświadczenie, stabilizacja finansowa i zawodowa, które ułatwią sprostanie nowej roli.
Pomocny jest rozsądny plan dzielenia się obowiązkami, zabezpieczenie potrzeb ekonomicznych rodziny, równomierna dystrybucja czasu pomiędzy pracą a życiem prywatnym oraz dbanie o kondycję psychiczną. Dzięki temu starsze ojcostwo, choć wymagające, może być niezwykle satysfakcjonującym doświadczeniem.
Szansa na ojcostwo spada już po 40 roku życia
Płodność mężczyzn rzeczywiście ulega obniżeniu w miarę starzenia się organizmu, co znacząco zmniejsza szanse na naturalne ojcostwo po 40. roku życia. Niemniej odpowiednia profilaktyka zdrowotna, a w razie problemów – farmakoterapia i zabiegi medycyny rozrodu, mogą istotnie poprawić te statystyki. Co więcej, ciągły postęp technik wspomaganego rozrodu, kriokonserwacji nasienia i rozwój genetyki pozwala w coraz starszym wieku zostać biologicznym ojcem.
W związku z tym, przy odpowiednim podejściu, również czterdziesto-, pięćdziesięcio- i nawet sześćdziesięcioletni mężczyźni mają całkiem realne szanse na posiadanie upragnionego potomka.
Referencje:
- Dunson, D. B., Baird, D. D., & Colombo, B. (2004). Increased infertility with age in men and women. Obstetrics & Gynecology, 103(1), 51-56.
- Mazur, D. J., & Lipshultz, L. I. (2018). Infertility in the aging male. Current urology reports, 19, 1-9.
- Kidd, S. A., Eskenazi, B., & Wyrobek, A. J. (2001). Effects of male age on semen quality and fertility: a review of the literature. Fertility and sterility, 75(2), 237-248.
- Johnson, S. L., Dunleavy, J., Gemmell, N. J., & Nakagawa, S. (2015). Consistent age-dependent declines in human semen quality: a systematic review and meta-analysis. Ageing research reviews, 19, 22-33.
- Begueria, R., Garcia, D., Obradors, A., Poisot, F., Vassena, R., & Vernaeve, V. (2014). Paternal age and assisted reproductive outcomes in ICSI donor oocytes: is there an effect of older fathers?. Human Reproduction, 29(10), 2114-2122.
- Eisenberg, D. T., & Kuzawa, C. W. (2013). Commentary: The evolutionary biology of the paternal age effect on telomere length. International journal of epidemiology, 42(2), 462-465.
- Alio, A. P., Salihu, H. M., McIntosh, C., August, E. M., Weldeselasse, H., Sanchez, E., & Mbah, A. K. (2012). The effect of paternal age on fetal birth outcomes. American journal of men’s health, 6(5), 427-435.
- McGrath, J. J., Petersen, L., Agerbo, E., Mors, O., Mortensen, P. B., & Pedersen, C. B. (2014). A comprehensive assessment of parental age and psychiatric disorders. JAMA psychiatry, 71(3), 301-309.
