Zespół Kallmanna (KS) to złożona choroba genetyczna charakteryzująca się połączeniem hipogonadyzmu hipogonadotropowego z anosmią lub hiposmią, czyli brakiem lub upośledzeniem węchu. Choroba ta wykazuje dużą heterogenność zarówno pod względem klinicznym, jak i genetycznym.
Częstotliwość występowania zespołu Kallmanna pozostaje nieznana. Wstępne szacunki sugerują, że może dotyczyć około 1 na 8000 mężczyzn i 1 na 4000 kobiet. Należy jednak zaznaczyć, że dane te mogą być niedoszacowane, szczególnie w przypadku kobiet, u których objawy hipogonadyzmu bywają łagodniejsze.
Cechy kliniczne:
- Brak lub opóźnione dojrzewanie płciowe: jest to najczęstszy objaw KS, spowodowany niedoborem hormonu uwalniającego gonadotropinę (GnRH).
- Anosmia lub hiposmia: wynika z nieprawidłowego rozwoju struktur węchowych w mózgu, takich jak opuszki i drogi węchowe.
- Dodatkowe anomalie: u niektórych pacjentów mogą występować inne wady wrodzone, takie jak:
- Synkinezja dwuręczna (mimowolne ruchy lustrzane kończyn górnych)
- Nieprawidłowości oczu (np. opadanie powiek, nieprawidłowe ruchy gałek ocznych)
- Wady słuchu
- Ageneza ciała modzelowatego (brak połączenia między półkulami mózgu)
- Zaburzenia percepcji wzrokowo-przestrzennej
- Jednostronna lub obustronna agenezja nerek
- Rozszczep wargi i/lub podniebienia
- Hipodoncja (brak zawiązków zębów)
- Otyłość
Genetyka:
- Dziedziczenie: KS może być dziedziczony w sposób:
- Sprzężony z chromosomem X recesywny
- Autosomalny dominujący o niepełnej penetracji
- Autosomalny recesywny
- Geny: Dotychczas zidentyfikowano pięć genów odpowiedzialnych za KS:
- KAL1: koduje anosminę-1, glikoproteinę macierzy zewnątrzkomórkowej
- FGFR1: koduje receptor 1 czynnika wzrostu fibroblastów
- FGF8: koduje czynnik wzrostu fibroblastów 8
- PROKR2: koduje receptor 2 prokinetyny
- PROK2: koduje prokinetyne-2
Mutacje w tych genach zaburzają migrację i rozwój neuronów GnRH podczas rozwoju embrionalnego, co prowadzi do niedoboru GnRH i w konsekwencji do hipogonadyzmu wtórnego. Jednakże, mutacje te zostały zidentyfikowane tylko u mniej niż 30% pacjentów z tą chorobą, co sugeruje, że inne geny, które nie zostały jeszcze odkryte, również odgrywają rolę w rozwoju tej choroby. Ponadto w ostatnich latach rośnie liczba dowodów na to, że w patogenezie KS istotną rolę odgrywa dziedziczenie oligogeniczne, czyli mutacje w więcej niż jednym genie.
Rozpoznanie:
Zespół Kallmanna jest najczęściej rozpoznawany w okresie dojrzewania z powodu opóźnionego rozwoju płciowego, identyfikowanego przez małe jądra i brak owłosienia typu męskiego u mężczyzn, czy niedorozwój piersi i brak miesiączki u kobiet. Diagnoza kliniczna tego schorzenia polega na następujących krokach:
- Badania hormonalne: ocena poziomu hormonów płciowych (testosteronu u mężczyzn, estrogenów u kobiet) oraz gonadotropin (LH i FSH)
- Badanie węchu
- Rezonans magnetyczny mózgu: ocena struktur węchowych (opuszek i dróg węchowych)
- Testy genetyczne: identyfikacja mutacji w genach odpowiedzialnych za KS
Leczenie:
- Terapia hormonalna: stosowana w celu indukcji dojrzewania płciowego i rozwoju płodności
- Leczenie chirurgiczne: w przypadku wad wrodzonych, np. rozszczepu podniebienia
- Wsparcie psychologiczne: pomoc w radzeniu sobie z chorobą przewlekłą
Nierozwiązane kwestie:
- Dokładna częstość występowania KS, zwłaszcza u kobiet
- Pełne spektrum fenotypowe KS, w tym częstość występowania dodatkowych anomalii
- Rola dziedziczenia oligogenicznego i interakcji między różnymi genami
- Przyczyny większej częstości występowania KS u mężczyzn niż u kobiet
Pomimo postępów w zrozumieniu genetycznych i molekularnych podstaw KS, wiele pytań pozostaje bez odpowiedzi. Dalsze badania są niezbędne, aby lepiej zrozumieć mechanizmy leżące u podstaw tej złożonej choroby i opracować skuteczniejsze metody leczenia.
Przeczytaj także:
Źródła:
- Dodé, C., & Hardelin, J. P. (2009). Kallmann syndrome. European Journal of Human Genetics, 17(2), 139-146.
- Mitchell, A. L., Dwyer, A., Pitteloud, N., & Quinton, R. (2011). Genetic basis and variable phenotypic expression of Kallmann syndrome: towards a unifying theory. Trends in Endocrinology & Metabolism, 22(7), 249-258.
- Dodé, C., & Hardelin, J. P. (2010, May). Clinical genetics of Kallmann syndrome. In Annales d’endocrinologie (Vol. 71, No. 3, pp. 149-157). Elsevier Masson.
