Placebo (z łac. – podobać się) – substancja lub zabieg obojętny farmakologicznie, który jest podawany pacjentowi zamiast aktywnego leku lub wraz z nim. Placebo jest stosowane w badaniach klinicznych w celu oceny skuteczności testowanych leków. W placebo kontrolowanym badaniu klinicznym grupa pacjentów otrzymuje badany lek, a kontrolna grupa otrzymuje placebo, identyczne pod względem wyglądu, smaku i sposobu podania. Pacjenci nie wiedzą, do której grupy należą. Pozwala to na obiektywną ocenę działania i skuteczności testowanego leku. Placebo może jednak wywoływać pewne efekty u pacjentów, np. poprawę samopoczucia, złagodzenie bólu czy innych objawów choroby, mimo że nie zawiera żadnej aktywnej substancji farmakologicznej. Jest to tzw. efekt placebo, wynikający z psychologicznych oczekiwań pacjenta. Dlatego w badaniach klinicznych porównuje się działanie leku z placebo.
Podwójnie zaślepiona próba
W placebo kontrolowanych badaniach klinicznych często stosuje się podwójną ślepą próbę (double blind trial), która uważana jest za znacznie skuteczniejszą, dającą znacznie lepszej jakości rezultaty. Oznacza to, że ani uczestnicy badania, ani osoby je prowadzące nie wiedzą, kto otrzymuje placebo, a kto lek. Dzięki temu wyklucza się wpływ oczekiwań i uprzedzeń badaczy oraz samych pacjentów na wyniki. W podwójnie zaślepionej próbie placebo i lek (lub różne dawki leku) są identyczne pod względem wyglądu (kształt, kolor, smak), opakowania i sposobu podania. Przydział do konkretnej grupy (placebo lub lek) jest losowy. Ani pacjenci, ani lekarze nie mają informacji, kto otrzymuje placebo, a kto lek, do momentu zakończenia badania i zebrania wyników. Zastosowanie podwójnie ślepej próby z losowym przydziałem do grup eliminuje większość źródeł błędu i pozwala na obiektywną ocenę badanego leczenia oraz wykluczenie efektu placebo. Dlatego jest złotym standardem badań klinicznych.
