Siła psychiczna i odporność na stres odgrywają kluczową rolę w skutecznym radzeniu sobie z codziennymi trudnościami. Osoby o wysokiej odporności psychicznej lepiej radzą sobie z wyzwaniami życiowymi i są bardziej odporne na negatywne skutki stresu. Jak rozwijać tę cechę w sobie i u innych?
W tym artykule dowiesz jakie są różnice między odporność na stres, a odporność psychiczna, jakie są najskuteczniejsze metody radzenia sobie z negatywnymi emocjami, oraz w jaki sposób możesz zwiększyć swoją siłę psychiczną, czyli odporność na trudne sytuacje życiowe.
Odporność na stres, a odporność psychiczna
Odporność na stres to zdolność skutecznego radzenia sobie ze stresem bez negatywnych konsekwencji dla zdrowia psychicznego i dobrego samopoczucia. Odporność na stres nie oznacza, że dana osoba nie doświadcza stresu, a jedynie, że potrafi sobie z nim poradzić, nie obciążając nadmiernie organizmu.
Z kolei termin „odporność psychiczna” (ang. mental resilience) pojawił się w psychologii w latach 70. XX wieku w kontekście badań nad czynnikami pomagającymi zachować dobre funkcjonowanie i zdrowie psychiczne pomimo doświadczania przeciwności losu, traumatycznych wydarzeń czy przewlekłego stresu.
Inspiracją dla tego określenia była koncepcja resilience z ekologii i fizyki, opisująca zdolność materii do powrotu do pierwotnego kształtu po ustąpieniu sił odkształcających. W odniesieniu do psychiki ludzkiej, odporność oznaczała umiejętność adaptacji, wychodzenia z kryzysów psychicznych oraz powracania do równowagi emocjonalnej mimo działania czynników traumatyzujących. Z tego powodu, termin ten jest zazwyczaj powiązywany z mistrzami, osiągającymi duże sukcesy w różnych dziedzinach życia.
Odporność na stres i odporność psychiczna są ze sobą powiązane, lecz nie tożsame. Odporność na stres to zdolność organizmu do funkcjonowania przy wysokim poziomie stresu. Natomiast odporność psychiczna oznacza umiejętność adaptacyjnego radzenia sobie z trudnymi sytuacjami życiowymi oraz elastyczność w powrocie do równowagi emocjonalnej. Dobrze rozwinięta odporność psychiczna sprzyja wprawdzie wysokiej odporności na stres, lecz ta ostatnia zależy też od cech temperamentu i kondycji psychofizycznej.
Przyczyny niskiej odporności na stres
Główne przyczyny niskiej odporności na stres tkwią w niewystarczających zasobach radzenia sobie z przeciwnościami losu, szkodliwym działaniu przewlekłego stresu oraz w psychofizycznych deficytach utrudniających regulację napięcia.
Niska odporność na stres wynika przede wszystkim z przewlekłego przeciążenia psychofizycznego powodującego nadmierne zużycie zasobów energii życiowej i mechanizmów obronnych organizmu. Chroniczny stres bez możliwości regeneracji prowadzi do wyczerpania rezerw adaptacyjnych. Rozwijające się w konsekwencji negatywne emocje jak złość, strach czy poczucie bezradności, osłabiają dodatkowo zdolność radzenia sobie z kolejnymi wyzwaniami.
Niska tolerancja na stres wiąże się nierzadko z emocjonalnym niedożywieniem w postaci niezaspokojonych od dzieciństwa potrzeb bezpieczeństwa, miłości i akceptacji. Brak tych fundamentów utrudnia zachowanie równowagi psychicznej w obliczu kryzysów i prób życiowych. Z kolei sztywne przekonania na swój temat, świat i innych ludzi ograniczają plastyczność reagowania, niezbędną do konstruktywnego uporania się ze stresem.
Ponadto zaburzenia hormonalne mogą być również przyczyną niskiej odporności psychicznej. Dobrym przykładem jest wpływ testosteronu na stres. Mężczyźni z niskim poziomem testosteronu, często charakteryzują się obniżoną odpornością psychiczną i większą podatnością na stres. Natomiast wysoki poziom męskiego hormonu jest często spotykany u mężczyzn na wysokich i odpowiedzialnych stanowiskach.
Inne czynniki obniżające odporność stresową to niska inteligencja emocjonalna, trudności w nawiązywaniu kontaktów społecznych, problemy ze zdrowiem psychicznym lub deficyty w zakresie poczucia celu i sensu życia. Wszystko to utrudnia zachowanie wewnętrznej równowagi mimo zewnętrznych obciążeń.
Objawy niskiej odporności na stres
Objawy obniżonej tolerancji na stres zarówno psychicznej, jak i fizycznej, mogą przejawiać się na wielu poziomach, od poznawczego po somatyczny. O strachu często wieści zimny pot na czole. Pod wpływem przewlekłego napięcia ucierpieć mogą także mięśnie, powodując ból głowy, brzucha czy karku. Niektórzy ludzie odczuwają zaburzenia snu, łaknienia lub popadają w nałogi.
W sferze emocjonalnej obniżona odporność na stres objawiać się może drażliwością, huśtawką nastrojów, tendencją do gniewu i płaczu. Cierpi też poczucie własnej wartości. Pamięć i zdolność koncentracji również są zaburzone.
Jak radzić sobie z emocjami i zwiększyć odporność na stres?
Aby skutecznie zwiększać odporność na stres, należy nauczyć się akceptować trudne emocje za pomocą technik uważności i obserwacji, a także stopniowo zmieniać niewłaściwe schematy poznawcze. Podstawą wzmacniania odporności psychicznej jest przyjęcie, że nieprzyjemne uczucia takie jak lęk, smutek czy złość stanowią naturalną reakcję organizmu na zagrożenie. Zrozumienie tego schematu, pozwala ocenić sytuację w sposób racjonalny. Równolegle, warto szukać wsparcia u rodziny lub przyjaciół. Rozmowa o problemach dostarcza ulgi i buduje poczucie przynależności.
Regularny trening radzenia sobie z emocjami i wyzwaniami rozwija „mięśnie psychiczne” i odporność na stres. Kluczowe jest jednak wytrwałe przekształcanie niewłaściwych wzorców emocjonalnych w bardziej konstruktywne. Wymaga to cierpliwości, lecz stopniowo wzmacnia zdolność mierzenia się z przeciwnościami losu.
Jak zwiększyć wytrzymałość psychiczną?
Ćwiczenie cierpliwości i wytrwałości w codziennych wyzwaniach (np. poranne wstawanie, chodzenie na siłownię) pozwala stopniowo zwiększyć siłę woli i przyzwyczaić umysł do wysiłku.
Rozwijanie poczucia własnej wartości dzięki samopoznaniu, dobrej komunikacji w relacjach czy działaniom na rzecz innych, odżywia nas od wewnątrz, czyniąc bardziej odpornymi na próby i zniechęcenie. Podobnie działa rozwijanie wewnętrznego poczucia sprawstwa – przekonania, że poprzez wysiłek i mądre decyzje możemy skutecznie kształtować swoje życie.
Bardzo pomaga optymistyczne nastawienie do życia, widzenie pozytywów i możliwości rozwoju nawet w trudnych sytuacjach. Pozytywne emocje, humor i śmiech zwiększają odporność psychiczną i sprzyjają zdrowiu.
W jaki sposób dieta i aktywność fizyczna wzmacniają odporność psychiczną?
Dieta i aktywność fizyczna wzmacniają odporność psychiczną poprzez korzystny wpływ na funkcjonowanie mózgu i organizmu jako całości – dostarczają niezbędnych składników odżywczych, regulują gospodarkę hormonalną oraz neuroprzekaźnictwo, co przekłada się na lepszą kondycję psychiczną i zdolność radzenia sobie ze stresem.
Odpowiednio zbilansowana dieta dostarcza witamin i mikroelementów niezbędnych do prawidłowego metabolizmu i funkcji mózgu związanych z regulacją nastroju, emocji i motywacji do działania. Natomiast regularna aktywność fizyczna przyczynia się do wzrostu odporności psychicznej między innymi poprzez większe poczucie sprawczości i kontroli nad swoim życiem wyrzut endorfin, obniżenie poziomu kortyzolu i stymulację rozwoju nowych neuronów. Ćwiczenia aerobowe (np. bieganie, pływanie) mają szczególnie korzystny wpływ na redukcję objawów stresu, lęku i depresji.
Dbanie o kondycję fizyczną przekłada się zatem bezpośrednio na większą pewność siebie, a zdrowa dieta dostarcza związków, wpływających na samopoczucie i nastrój.
Jak budować odporność na stres u dzieci?
Aby wzmacniać odporność psychiczną dzieci, rodzice i opiekunowie powinni zadbać o budowanie poczucia bezpieczeństwa i bliskich więzi w rodzinie. Ważna jest akceptacja, słuchanie przeżyć dziecka i okazywanie wsparcia w radzeniu sobie z trudnościami. Dobrze uczyć maluchy sprawdzonych sposobów radzenia sobie ze stresem (np. technik relaksacyjnych) i wspierać w działaniu zamiast wyręczać. Należy też wzmacniać pozytywne nastawienie do życiowych wyzwań.
Jak pomóc bliskim w zmaganiu się ze stresem?
Aby wesprzeć bliskich zmagających się z przewlekłym stresem warto okazać zrozumienie, cierpliwość i empatię. Pomocne jest refleksyjne słuchanie o trudnościach drugiej osoby bez oceniania i udzielanie wskazówek. Można delikatnie zachęcać do poszukiwania profesjonalnej pomocy psychologicznej czy psychiatrycznej, jeśli u kogoś z waszych bliskich występuje poważny kryzys emocjonalny. Warto zaproponować wspólne formy aktywności, które redukują napięcie i poprawiają nastrój – zwykły spacer, jogging, wyjście do kina czy zwyczajne, bezpieczne towarzystwo w chwili załamania.
Wzmocnij swoją odporność psychiczną: Podsumowanie
Odporność psychiczną i zdolność radzenia sobie ze stresem możemy z powodzeniem rozwijać na wielu płaszczyznach – zarówno poprzez pracę nad sobą, jak i stosując konkretne techniki i narzędzia, a także prowadząc zdrowy tryb życia. Kluczowe jest systematyczne „trenowanie” swojej odporności oraz gotowość zmierzenia się z wewnętrznymi ograniczeniami i lękami. Warto wzmacniać siebie, ale też okazywać wsparcie osobom w kryzysie.
Skuteczne radzenie sobie z codziennymi stresorami stanowi ważny budulec zdrowia psychicznego i odporności na nieuchronne wyzwania losu. Dlatego niezwykle istotne jest dbanie o rozwój osobisty i wzmacnianie własnych zasobów odpornościowych.
