Testosteron: Czy to normalne, że spada wraz z wiekiem?

Testosteron to główny hormon płciowy mężczyzn, odpowiedzialny za rozwój cech męskich oraz utrzymanie prawidłowych funkcji organizmu. Jego poziom faktycznie obniża się wraz z wiekiem, co jest zjawiskiem naturalnym, choć może powodować dyskomfort i wymagać interwencji medycznej.

W tym artykule omówimy przyczyny i skutki spadku testosteronu, możliwości leczenia hormonalnego, takie jak terapia testosteronem, a także inne metody przeciwdziałania temu zjawisku.

Dlaczego testosteron spada z wiekiem?

Poziom testosteronu zaczyna się zmniejszać po 30-40. roku życia, średnio o 1% rocznie. Jest to związane ze starzeniem się organizmu – zanikiem komórek Leydiga w jądrach, produkujących ten hormon oraz zmniejszoną wrażliwością przysadki mózgowej na bodźce pobudzające wydzielanie testosteronu. Obniżenie się stężenia tego hormonu prowadzi do różnorodnych objawów.

Najbardziej zauważalne są zmiany dotyczące tkanki mięśniowej i rozkładu tkanki tłuszczowej. Spadek testosteronu oznacza zmniejszenie masy i siły mięśni, szczególnie w obrębie ramion i nóg. Jednocześnie rośnie ilość tkanki tłuszczowej, zwłaszcza w okolicy brzucha. Inne typowe objawy to osłabienie libido, zaburzenia erekcji, obniżenie nastroju, zmęczenie i trudności z koncentracją. Mogą również wystąpić zaburzenia snu, zwiększona drażliwość i napady gorąca.

Spadek testosteronu w miarę starzenia się organizmu to zjawisko naturalne, choć dla wielu mężczyzn uciążliwe. Dzięki badaniom krwi można je zdiagnozować, a objawy łagodzić farmakologicznie lub naturalnymi metodami. Dbając o swoja hormony, przy odpowiedniej profilaktyce, można znacznie zwiększyć jakość życia.

Dowiedz się więcej o spadku testosteronu z pokolenia na pokolenie: Spadek testosteronu u mężczyzn – Przyczyna kryzysu męskości?

Co to jest testosteron i jaką pełni rolę w organizmie?

Testosteron jest głównym hormonem płciowym u mężczyzn, należącym do grupy hormonów sterydowych. Wytwarzany jest głównie w komórkach Leydiga jąder, w mniejszych ilościach także w korze nadnerczy. Pełni on szereg istotnych funkcji w organizmie.

Testosteron odpowiada za prawidłowy rozwój i utrzymanie cech płciowych męskich. W okresie dojrzewania powoduje pojawienie się drugorzędowych cech płciowych takich jak: owłosienie łonowe, twarzy i ciała, obniżenie głosu, powiększenie gruczołu krokowego. Ponadto wpływa na wzrost masy i siły mięśni, sprzyja gromadzeniu się tkanki kostnej, stymuluje erytropoezę (produkcję krwinek czerwonych) oraz wywiera działanie anaboliczne czyli przyspiesza syntezę białek.

Testosteron odgrywa też kluczową rolę w funkcjonowaniu układu rozrodczego u mężczyzn. Warunkuje prawidłowe libido, wpływa na jakość nasienia i spermatogenezę. Ponadto ma znaczenie w regulacji nastroju, samopoczucia i energii życiowej. Niski poziom tego hormonu może prowadzić do wielu niepożądanych objawów.

Jak zmienia się poziom testosteronu z wiekiem?

Poziom testosteronu u mężczyzn zmienia się w ciągu całego życia. Najwyższe stężenie tego hormonu występuje w okresie dojrzewania i wczesnej dorosłości. Szczyt przypada zazwyczaj na wiek 18-20 lat. Następnie utrzymuje się ono na względnie stabilnym poziomie do około 30 roku życia.

Po 30-40 roku życia następuje stopniowy spadek poziomu testosteronu średnio o 1-2% rocznie. Jest to zjawisko naturalne związane ze starzeniem się organizmu. Główne przyczyny tego spadku to zanik komórek Leydiga w jądrach, które są odpowiedzialne za produkcję testosteronu oraz zmniejszona wrażliwość przysadki mózgowej na hormony podwzgórza stymulujące wydzielanie tego hormonu.

W wieku 50-80 lat poziom testosteronu spada średnio o 50% w porównaniu do okresu młodości. Szacuje się, że u około 20% mężczyzn po 50 roku życia występuje już istotny niedobór tego hormonu objawiający się typowymi dolegliwościami. Dlatego u starszych mężczyzn zaleca się monitorowanie poziomu testosteronu i w razie potrzeby podjęcie leczenia.

Jakie objawy powoduje niedobór testosteronu?

Niedobór testosteronu, zwany hipogonadyzmem męskim, może dawać wiele różnorodnych objawów:

• zmniejszenie masy i siły mięśni, szczególnie kończyn górnych i dolnych
• przyrost tkanki tłuszczowej, głównie w obrębie jamy brzusznej i talii
• osłabienie popędu płciowego (libido)
• zaburzenia erekcji i wytrysku nasienia
• zaburzenia nastroju – rozdrażnienie, wybuchy gniewu, depresja
• uczucie zmęczenia, apatia, zaburzenia koncentracji
• obniżenie gęstości kości (osteoporoza)
• zanik owłosienia na ciele
• gorące uderzenia
• zaburzenia snu
• ginekomastia czyli powiększenie gruczołów piersiowych

Nie u każdego mężczyzny z niskim testosteronem pojawiają się wszystkie wymienione objawy. Często mają one charakter niespecyficzny, co utrudnia postawienie diagnozy. Dlatego w razie podejrzenia niedoboru konieczne są badania krwi.

Jaki poziom testosteronu uznaje się za niski?

Za dolną granicę normy dla poziomu testosteronu uznaje się zwykle wartość około 350-400 ng/dl całkowitego testosteronu dla mężczyzn w wieku 20-49 lat. Jednak zakres wartości uznawanych za normę jest dość szeroki i zależy od wieku oraz stosowanej metody laboratoryjnej.

W przypadku mężczyzn po 50. roku życia dolną granicą normy jest zazwyczaj poziom całkowitego testosteronu rzędu 300 ng/dl. Natomiast stężenie wolnego testosteronu poniżej 9 ng/dl już świadczy o niedoborze tego hormonu w każdym wieku.

Równie istotna jak sama wartość testosteronu jest jego relacja do poziomu SHBG, czyli białka transportującego hormony płciowe we krwi. Im wyższe SHBG, tym mniej wolnego testosteronu pozostaje w organizmie do wykorzystania.

Diagnoza niedoboru testosteronu nie może być postawiona tylko na podstawie pojedynczego badania. Musi być potwierdzona w kilku pomiarach, z uwzględnieniem obrazu klinicznego i wykluczeniem innych przyczyn takich objawów.

Kiedy należy wykonać badania poziomu testosteronu?

Badanie poziomu testosteronu zaleca się szczególnie w następujących sytuacjach:

• u mężczyzn powyżej 30-40 lat, u których pojawiły się typowe objawy niedoboru tego hormonu (osłabienie libido, zaburzenia erekcji, przyrost masy ciała, zmniejszenie siły mięśni itp.)
• jeśli występują zaburzenia płodności o niejasnej przyczynie – obniżony poziom testosteronu może upośledzać spermatogenezę
• w diagnostyce ginekomastii, czyli nieuzasadnionego powiększenia gruczołów sutkowych u mężczyzn
• u mężczyzn z niewyjaśnioną niedokrwistością, podejrzeniem osteoporozy, cukrzycą lub zespołem metabolicznym – te stany mogą wiązać się z niedoborem testosteronu
• gdy występują zaburzenia wzwodu i wytrysku nasienia
• w monitorowaniu leczenia testosteronem, aby dostosować optymalną dawkę i uniknąć działań niepożądanych

Badanie poziomu testosteronu powinno być elementem okresowych badań profilaktycznych u mężczyzn, zwłaszcza po 30-40 roku życia. Pozwoli to wykryć ewentualny niedobór we wczesnym stadium.

Jakie badania należy wykonać w diagnostyce niedoboru testosteronu?

Podstawowym badaniem w diagnostyce niedoboru testosteronu jest oznaczenie stężenia tego hormonu w surowicy krwi. Należy oznaczyć poziom:

• Całkowitego testosteronu – informuje o całkowitej ilości tego hormonu krążącego we krwi.
• Wolnego testosteronu – określa frakcję testosteronu, która nie jest związana z białkami i jest aktywna biologicznie.

Ponadto warto oznaczyć stężenie:

• Hormonu luteinizującego (LH) – jego podwyższony poziom może wskazywać na pierwotną niewydolność jąder.
• Hormonu folikulotropowego (FSH) – również podwyższony w niewydolności jąder.
• Prolaktyny – jej wzrost hamuje wydzielanie testosteronu.
• Estradiolu – nadmiar tego żeńskiego hormonu może zaburzać produkcję testosteronu.

Dodatkowe badania to morfologia krwi, stężenie elektrolitów, próby wątrobowe oraz lipidogram w celu wykluczenia innych schorzeń mogących objawiać się podobnie.

Diagnostyka niedoboru testosteronu powinna być prowadzona i interpretowana przez osobę doświadczoną. Tylko takie postępowanie pozwoli postawić właściwą diagnozę i wdrożyć odpowiednie leczenie.

Jak leczyć niedobór testosteronu?

Niedobór testosteronu spowodowany andropauzą to coraz częstszy problem występujący u starszych mężczyzn, który może pogarszać jakość życia i prowadzić do wielu niepożądanych objawów. Jego leczenie polega przede wszystkim na suplementacji syntetycznym testosteronem, który uzupełnia niedobory tego ważnego dla zdrowia hormonu.

Najczęstszą metodą leczenia niskiego poziomu testosteronu jest leczenie w postaci iniekcji domięśniowych lub żelu/kremu. Dawka i częstotliwość podawania są ustalane indywidualnie. Terapia testosteronem wymaga regularnych badań kontrolnych i konsultacji z lekarzem. Należy monitorować ewentualne działania niepożądane i dostosowywać dawkę.

Terapia substytucyjna testosteronem

Polega ona na podawaniu syntetycznego testosteronu w celu uzupełnienia niedoboru tego hormonu. Testosteron podaje się najczęściej w postaci:

• Iniekcji domięśniowych wykonywanych co 1-2 razy w tygodniu
• Żeli/kremów aplikowanych codziennie na skórę
• Plastrów przyklejanych do skóry (niedostępne w Polsce)

Prawidłowa dawka testosteronu jest ustalana indywidualnie i wymaga monitorowania stężenia hormonu we krwi.

Leczenie przyczynowe

Jeśli przyczyną niedoboru testosteronu jest na przykład guz przysadki lub niedoczynność przysadki, należy zastosować leczenie skierowane przeciwko tym schorzeniom. Może to być leczenie operacyjne lub farmakologiczne.

Zmiana stylu życia

Dieta bogata w kwasy omega-3, cynk i witaminę D, redukcja stresu, aktywność fizyczna, normalizacja masy ciała, rzucenie palenia i ograniczenie alkoholu mogą zwiększyć poziom testosteronu.

Leczenie współistniejących chorób

Należy leczyć inne schorzenia obniżające poziom testosteronu, takie jak cukrzyca, nadciśnienie, zaburzenia lipidowe, niedoczynność tarczycy.

Suplementy i zioła

Niektóre suplementy diety i zioła, jak adaptogeny, Tribulus terrestris, czy kozieradka mogą delikatnie zwiększać poziom testosteronu. Ich skuteczność jest zależna od przyczyny niedoborów.

Jakie są zalecenia dotyczące terapii testosteronem?

Decyzję o rozpoczęciu terapii testosteronem podejmuje lekarz na podstawie wywiadu, objawów klinicznych i wyników badań hormonalnych. Zwykle zaleca się ją przy:

• Stężeniu całkowitego testosteronu poniżej 350 ng/dl u mężczyzn poniżej 50. roku życia.
• Stężeniu całkowitego testosteronu poniżej 300 ng/dl u mężczyzn po 50. roku życia.
• Objawach typowych dla niedoboru testosteronu i wykluczeniu innych ich przyczyn.

Cel terapii to doprowadzenie poziomu testosteronu do wartości 500-600 ng/dl, a w niektórych przypadkach 700-1100 ng/dl. Nie zaleca się jednak przekraczania górnej granicy normy. Mimo wszystko te wartości są jedynie przykładowe, a dobrze przeprowadzona terapia polega na ustaleniu stężenia, przy którym pacjent czuje się najlepiej, nie wykazując przy tym skutków ubocznych.

W początkowym okresie leczenia co 1-2 miesiące, a później co 6-12 miesięcy należy monitorować poziom testosteronu i dostosowywać dawkę tak, aby utrzymać go w docelowym zakresie. Konieczna jest też kontrola ewentualnych działań niepożądanych terapii.

Pacjenci przyjmujący testosteron powinni regularnie wykonywać badania krwi, monitorować BMI, ciśnienie tętnicze oraz profil lipidowy. Leczenie wymaga ścisłej współpracy z endokrynologiem, andrologiem, bądź urologiem.

Jakie są skutki uboczne/ryzyka związane z terapią testosteronem?

Suplementacja testosteronu jest zazwyczaj bezpieczna pod warunkiem odpowiedniego monitorowania leczenia i przestrzegania zaleceń lekarza. Jednak może się wiązać z pewnymi działaniami niepożądanymi i ryzykami:.

• Pogorszenie parametrów lipidowych krwi i zwiększenie ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.
• Wzrost hematokrytu prowadzący do gęstnienia krwi.
• Zaburzenia snu, drażliwość, zmiany nastroju.
• Trądzik, łysienie typu męskiego.
• Bolesność i stany zapalne w miejscu wstrzyknięć.
• Podrażnienia skóry w miejscu aplikacji żeli/kremu.
• Zaburzenia układu rozrodczego u młodszych mężczyzn – zanik jąder, bezpłodność.

Dlatego kluczowe jest indywidualne ustalenie wskazań, dawkowania i monitorowanie terapii przez osobę doświadczoną. Tylko takie postępowanie zapewni bezpieczeństwo i skuteczność leczenia przy minimalnym ryzyku działań niepożądanych.

Jak zapobiegać spadkowi poziomu testosteronu?

Aby zapobiec zbyt gwałtownemu spadkowi poziomu testosteronu lub opóźnić to zjawisko, zaleca się:

• Utrzymywanie prawidłowej masy ciała i aktywność fizyczna – nadwaga i siedzący tryb życia negatywnie wpływają na poziom tego hormonu.
• Stosowanie diety bogatej w kwasy omega-3, witaminę D i cynk – wspierają produkcję testosteronu.
• Unikanie nadmiaru cukrów prostych i alkoholu – zaburzają gospodarkę hormonalną.
• Redukcja stresu i zapewnienie odpowiedniej ilości snu – stres obniża testosteron.
• Rzucenie palenia papierosów – substancje smoliste zwiększają gromadzenie się wolnych rodników w jądrach.
• Stosowanie suplementów ziołowych – np. Tribulus terrestris, ashwagandha, maca, żeń-szeń mogą podwyższać poziom tego hormonu.
• Wykonywanie regularnych badań kontrolnych testosteronu po 30-40 roku życia.
• Leczenie innych schorzeń, które mogą obniżać testosteron – np. otyłości, cukrzycy, niedoczynności tarczycy.

Jak zadbać o poziom testosteronu: Pytania i odpowiedzi

Jakie są najczęstsze przyczyny pierwotnego niedoboru testosteronu?

Pierwotny niedobór testosteronu najczęściej jest spowodowany wadami rozwojowymi jąder lub przysadki, urazami, zaburzeniami genetycznymi, orchidektomią lub leczeniem nowotworów układu rozrodczego.

Czy niski poziom testosteronu może występować także u młodych mężczyzn?

Tak, niedobór testosteronu może dotyczyć również młodych mężczyzn i być spowodowany m.in. otyłością, cukrzycą, niedoczynnością tarczycy, przyjmowaniem niektórych leków lub stresem.

Jakie badania obrazowe wykonuje się w diagnostyce niedoboru testosteronu?

W diagnostyce niedoboru testosteronu można wykonać USG jąder w celu oceny ich objętości oraz rezonans magnetyczny w celu oceny przysadki mózgowej.

Jak długo można bezpiecznie stosować terapię testosteronem?

Nie ma ustalonego bezpiecznego czasu stosowania terapii testosteronem. Jest to leczenie przewlekłe, które prowadzi się przez wiele lat, o ile nie wystąpią przeciwwskazania.

Czy terapia testosteronem zwiększa ryzyko zakrzepicy?

Tak, jednym z rzadkich powikłań leczenia testosteronem może być zwiększone ryzyko zakrzepicy żył głębokich i zatorowości płucnej.

Czy kobiety także mogą mieć niedobór testosteronu?

U kobiet fizjologicznie występują niskie stężenia testosteronu. Jego niedobór u kobiet jest bardzo rzadki i może mieć podłoże genetyczne.

Czy stosowanie testosteronu przez sportowców jest bezpieczne?

Stosowanie testosteronu w celu poprawienia wyników sportowych jest nielegalne i niebezpieczne, może prowadzić m.in. do zaburzeń naczyniowych i wątrobowych.

Jakie badania krwi pozwalają monitorować leczenie testosteronem?

W trakcie leczenia testosteronem oznacza się stężenie PSA, testosteronu, hematokrytu, próby wątrobowe, lipidogram, glikemię oraz elektrolity.

Jak długo po odstawieniu testosteronu jego poziom wraca do normy?

Po odstawieniu testosteronu jego poziom zazwyczaj normalizuje się w ciągu kilku miesięcy. Może to jednak trwać dłużej, zależnie od stosowanej formy i czasu terapii.

Kiedy zaleca się wykonywanie biopsji stercza u pacjentów leczonych testosteronem?

Biopsję stercza zaleca się, gdy po 3-6 miesiącach leczenia testosteronem dochodzi do znacznego wzrostu stężenia PSA lub wyczuwalnych zmian w badaniu per rectum.

Jakie leki mogą zaburzać poziom testosteronu?

Na obniżenie testosteronu mogą wpływać m.in. leki przeciwdepresyjne, kortykosteroidy, cytostatyki, leki zobojętniające sok żołądkowy i niektóre środki antykoncepcyjne.